Іван Шамякін - Драма

Ленін (ён ужо ўглыбіўся ў газету). Не. Нічога.

Рах’я. Не, Рыта. Халаднавата.

Фофанава. Я запалю печку. (Уздыхае.)

Рах’я (разумее гаспадыню). Я прывязу вам дровы.

Фофанава (радасна). Добрую справу ты зробіш, Эйна. (Выходзіць.)

Ленін чытае — твар яго робіцца суровым, гнеўным.

Ленін (абурана камечыць газету, кідае на падлогу, але тут жа паднімае, размахвае ёю, шпарка ходзячы з кутка ў куток). Якая подласць! Якая подласць! Гнусная здрада! Перабежка ў стан ворага! На фронце за такое расстрэльваюць! Не, вы пачытайце, таварыш Рах'я! Пачытайце! (Працягвае газету.) Паглядзіце на іх нізасць! Адшчапенцы! Спалоханыя абывацелі! Унікніце, што яны зрабілі! З верасня ў партыі абмяркоўваецца пытанне аб узброеным паўстанні. У легальнай газеце. Тэарэтычна. Каб падрыхтаваць партыйныя кадры, масы да неабходнасці ўзяць уладу, да перакананасці, што бальшавікі могуць утрымаць уладу. Да разумення таго, што паўстанне — гэта не стыхійнае выступленне, гэта мастацтва, майстэрства. Тады Зіноўеў ляжаў у сваім «падполлі» на дыване і... маўчаў. А Каменеў краса- моўнічаў у ЦВК у кампаніі Ліберданаў ці выбіваў сабе месца ў Прадпарламенце, створаным Керанскім і кампаніяй для зману народа. А цяпер, калі ЦК абсалютнай большасцю галасоў, за выключэннем іх двух, прынімае рэзалюцыю аб узброеным паўстанні, якую мы павінны трымаць у тайне ад урада, ад буржуазіі, двое членаў ЦК выдаюць наш план ворагу. Глядзіце, што заяўляе Каменеў ад сябе і ад Зіноўева: «Не толькі я і таварыш Зіноўеў... (каму таварыш?), але і шэраг таварышаў — практыкаў (якіх практыкаў?) знаходзяць, што ўзяць на сябе ініцыятыву ўзброенага паўстання ў сучасны момант, пры цяперашніх суадносінах грамадскіх сіл, незалежна (ад каго? Ад Керанскага?) і за некалькі дзён... за некалькі дзён (падумайце!) да з'езда Саветаў было б недапушчальным, гібельным для пралетарыяту і рэвалюцыі крокам». Хіба не выдача планаў ворагу? Хіба не поўны састаў штрэйкбрэхерства! Зіноўеў і Каменеў пайшлі супраць ЦК. І я пішу... Я напісаў, як толькі мне перадалі па тэлефоне змест іх выступлення... «Я лічыў бы ганьбаю для сябе, калі б з-за ранейшай блізкасці да гэтых былых таварышаў я пачаў хістацца ў асуджэнні іх. Я гавару прама, што таварышамі іх абодвух больш не лічу і ўсімі сіламі і перад ЦК і перад з'ездам буду змагацца за выключэнне абодвух з партыі». Толькі так, таварыш Рах'я! Толькі так! Французы гавораць: здраднікам можа стаць толькі свой чалавек. Калі ж да таго здраднік займае «віднае месца, тым больш абавязкова гнаць яго прэч. Вы згодны?

Рах’я. Цалкам згодзен, Уладзімір Ільіч.

Ленін. Цяжка вымераць адразу шкоду, якую штрэйкбрэхеры нанеслі партыі, планам паўстання. Шкода вялікая. Але мы не адступім. Здраду трэба нейтралізаваць. Ворага перахітрыць. Абавязкова мая сустрэча з членамі В PK! Але з вузкім колам. Канкрэтна: Падвойскі, Антонаў, Неўскі. Падбярыце надзейнае месца. У Смольным мне нельга. Людзі тыпу Каменева могуць выдаць і мяне.

Рах’я. Я падумаў ужо пра такую кватэру. Тут. Побач. У рабочага Паўлава.

Ленін. Выдатна, і яшчэ просьба. Я не скончыў пісьмо да членаў ЦК партыі... Зараз я скончу яго. Зайдзіце раніцою да Надзежды Канстанцінаўны... толькі як мага раней... яна рана ўстае і ідзе ў райком... каб заўтра яна прыслала надзейнага чалавека для сувязі з ЦК, са Свярдловым. Магчыма, мне прыйдзецца пісаць не адно пісьмо.

Рах’я. Усё зраблю, Уладзімір Ільіч. Спакойнай вам ночы. Хоць які спакой! Адчуваю: не будзе ў вас ночы.

Ленін. Не будзе... Але... Надзі пра гэта не гаварыце. І Маняшы... Марыі Ільінічне. Вам добрай ночы.

Паціскае госцю руку на развітанне. Ленін за сталом.

Гучаць, як заключны акорд, радкі яго пісьма: «Цяжкі час. Цяжкая задача. Цяжкая здрада. І ўсё ж такі задача будзе вырашана, рабочыя згуртуюцца, сялянскае паўстанне і крайняя нецярплівасць салдат на фронце зробяць сваю справу! Цясней згуртуем рады,— пралетарыят павінен перамагчы!»

Ленін і Рах'я на кватэры ў Паўлава. Ленін загрыміраваны пад старога настаўніка ці букініста: сівы парык, чужая барада, зашмальцаваны сурдут. Яны стаяць ля акна, углядаюцца ў вуліцу.

Ленін. Дык, кажаце, масты пад надзейнай аховай юнкераў?

Рах’я. Так, і Неўскі паўпусты.

Ленін. Керанскі і абывацелі, напалоханыя буржуазнымі газетамі, чакалі нашага выступлення сёння,— у дзень адкрыцця з'езда. І мы мусілі былі выступіць да з'езда. Але ці былі мы гатовыя ў ваенным плане? А тут яшчэ подлая здрада штрэйкбрэхераў. ЦК праяўляе лібералізм і адцягвае іх выключэнне.