Іван Шамякін - Петраград — Брэст

— Хто там?

— Мой разведчык — башкір Мустай.

— Ты і гэтага спусціш? — паказаў на Рэкса.

— Спушчу. Але пазней.

— Парвуць яны чалавека.

— Сяргей! Я лічыў цябе разумным афіцэрам. Ты што, ні разу не бачыў, як навучаюць сабак?

— Не бачыў.

— Да ну! А яшчэ — камандзір палка!

З гэтым анархістам, відаць, сёння не дамовіцца — уедлівы, злосны. І ўся ўвага яго — на сабаках.

— Наліха гэта табе?!

Аліс — па імені царыцы далі клічку,— мабыць, атрымала добрага кухталя, бо заенчыла і пачала адпаўзаць ад таго, на каго напала.

Бульба затупаў нагамі.

— Аліс! Аліс! Дзярмо сабачае! Баба ёсць баба! Аліс! Узяць! Узяць яго.

Але сучка, скуголячы ад болю і віны, паўзла да гаспадара, палахліва азіраючыся.

Разведчык падняўся і, пагрозліва расставіўшы рукі ў аўчынных рукавіцах, сунуўся за ёй.

Бульба павярнуўся да Рэкса, намерваючыся выпусціць яго.

Але Багуновіч спыніў:

— Назар! Спыні, калі ласка, гэтую гульню! Што за дзікае прадстаўленне?

— Хлюпікі вы, такую вашу...— аднак паслухаўся, крыкнуў: — Адбой!

Багуновіча ўразіла, з якой радасцю абодва сабакі кінуліся да гаспадара: жорсткая трэніроўка яўна была ім не даспадобы. Рэкс нават яго, чужога, абнюхаў даволі прыхільна: сябра гаспадара — яго сябра.

Башкір зняў кальчугу, адкрыў шырокі чырвоны твар.

— Ваша бродзь! Канчай, да?

— Я табе дам — «ваша бродзь»! Камісар стаіць, а ты мяне, сабачы сын, кампраметуеш.

Разведчык, набліжаючыся, шчыра і зусім па-панібрацку смяяўся.

— Мая — знае. Не камісар. Яго бродзь — ваша бродзь.

— Вот падлюга,— пасміхнуўся Бульба.— Усё знае. Але які разведчык! Колькі ён мне коней прыгнаў ад немцаў!

Пайшлі да лясніцтва.

— Ты пытаеш: на якое ліха мне такія сабакі? Я табе скажу — на якое. Ад палка майго, лічы, засталіся ножкі ды рожкі. Я... мае галаварэзы, асабістая гвардыя... ды камітэт, які пагражае расстраляць мяне. Учора адна рота, надзея і апора камітэта, знялася. Усе адразу. Ды яшчэ коней пагналі, сволачы. Скасіць бы сукіных сыноў з кулямёта.

— Лёгка ты косіш.

— Ні храна я не кашу. Каб касіць, трэба мець сілу, а я дагнаў іх удвух з Мустаем. Сцёбнуў нагайкай аднаго, другога. А трэці, бандзюга, з вінтоўкі ў мяне пальнуў. Бачыш, папаха прабіта? Але коней я ўсё ж вярнуў.

Бульба быў у сялянскім кажуху, але ў генеральскай папасе з чырвоным верхам і з чырвонай стужкай наўскось. Ніякай прабоіны не было відно. Бульба або «заліваў» — гэта ён добра ўмеў, або забыўся, што папаха на ім другая. Стрэліць па ім, безумоўна, маглі, калі ён сцёбнуў нагайкай. Цяпер салдаты не даруюць такіх замашак. Багуновічу даўно хацелася сказаць сябру, каб не занадта даваў волю свайму анархізму.

— Наскочыш ты калі-небудзь...

— На што? На кулю? Падумаеш, спалохаў! Мяне асуджалі да пятлі, да кулі... А я замоўлены. За мяне мама моліцца.

— Дык навошта табе сабакі?

— А-а, сабакі. Скажу... Салдаты — да баб, да зямлі, якую мы далі ім...

— Хто — мы?

— Бальшавікі ўзялі нашу, эсэраўскую, зямельную праграму. Сам Ленін прызнаў...

— Праграмы ўсе пісалі — дай бог якія. Галава кружылася.

— Не заганяй мяне ў цянёты палітычнай спрэчкі. Я сам добра ведаю, што мы дзярмо. І правыя, і левыя. Ва ўсёй партыі эсэраў ёсць толькі адзін сапраўдны чалавек. Гэта — я.

— Здзіўляе твая сціпласць.

Бульба засмяяўся.

— Але куды падацца такому чалавеку ў гэты час разброду і хістанняў? За ротай у тыл? Не. Мала я розных гадаў адаслаў у тартарары. Я з'явіўся на свет, каб ачысціць яго ад поскудзі... Такая мая місія. Дык вось сабакі... Я набіраю атрад... партызанскі... добраахвотнікаў. Як Дзяніс Давыдаў. З ім перайду ў нямецкі тыл і добра паганяю тэўтонскую сволач. Выпушчу кроў кайзераўскім сабакам.

Яны дайшлі да ганка. Багуновіч ступіў ужо на ўсходцы. Пры гэтых словах рэзка павярнуўся, схапіў Бульбу за плячо, праткнуў пальцы ў дзірку кажуха, ірвануў за воўну.

— Ты — што? Не разумееш, што гэта правакацыя? Ты хочаш сарваць перамір'е? Мір?

— А ты так баішся ваяваць?

— Баюся!

— Абабіўся ты, брат. «Одну ночь с ней провозился — сам наутро бабой стал». А мне з бабамі няма чаго рабіць! — Бульба вырваў плячо, адступіў ад ганка, здалося, гатовы плюнуць і пайсці здзяйсняць сваю задуму.

Багуновіч, вышэйшы ростам, ды яшчэ стоячы на ганку, глядзеў зверху на нізкарослага, але каранастага, на дзіва ўчэпістага — у зямлю ўчэпістага, як чапляецца за яе лугавы дуб-адзіночка,— чалавека, які даўно захапляў, а цяпер страшыў. Твар яго, шэры, размякчаны ад перапою ці замілавання сабакамі, раптам стаў валявы, рашучы, злосны, ажно пабялелі вочы.