Іван Шамякін - Петраград — Брэст

Есць прычына для паездкі. Але Багуновіч сур'ёзна баяўся, што размова з Назарам можа скончыцца так, што будзе не да таго, каб прасіць масла і мёд. Бульба бывае цяжкі. Ды і брыдка прасіць нарабаванае. Бог пашкадаваў яго і не разбэсціў нават на вайне, яго маральныя прынцыпы, выхаваныя бацькамі, засталіся непарушнымі. Праўда, жыццё хістае іх. Моцна. Мімаволі пойдзеш на змову з сумленнем. Але адна справа папрасіць пад Новы год пляшку шампанскага. Гульня. Афіцэрскае шыкаванне. Зусім іншае — прасіць масла... Брыдка, безумоўна. Але, урэшце, ён паедзе не красці, не рабаваць. Прасіць. Для ўратавання роднага чалавека. «Свет не без добрых людзей».

Пастушэнка звычайна з зайздроснай бадзёрасцю працаваў над зводкамі і тактычнымі картамі, хоць ніякіх дзеянняў не было, у становішчы палка мянялася толькі колькасць людзей — выбывалі без баёў, праўда, у апошнія дні такія «страты» раўняліся двум-тром чалавекам у дзень, не больш. Ды мяняліся катастрафічна мізэрныя харчовыя і фуражныя запасы. Нават Сцяпанаў някрыўдна кпіў са штодзённай варажбы начальніка штаба над картамі, хоць разумеў, што проста стары не можа не працаваць, нудзіцца без работы. Выступаць перад салдатамі, як Сцяпанаў ці Міра, баіцца, сам прызнаўся: «Каб не наблытаць чаго, у мяне старыя ўяўленні».

На гэты раз палкоўнік сядзеў за сталом, над газетай, з неўласцівым яму панурым выглядам.

— Пошта? — узрадаваўся Багуновіч, бо пошты не было ўжо колькі дзён, нават дэпешы са штаба фронту і са Стаўкі не прыходзілі, тэлеграф зрэдку адстукваў малазначныя ўказанні: «Вам паслана семдзесят пудоў аўса». Мізэрнасць. Праўда, і над аўсом думалі нямала — як яго спажыць: скарміць коням ці раздаць салдатам — няхай стаўкуць у ступах і вараць аўсяную кашу.

— Не, не пошта. А газета свежая,— адказаў Пастушэнка.— Прывёз сусед.

— А чаму ў вас такі выгляд, Пятро Пятровіч?

— Яны разагналі Устаноўчы сход.

— Хто?

— Бальшавікі.

— І вы... з-за гэтага ў такой жалобе? — здзівіўся Багуновіч. Раней яму здавалася, што да палітыкі Пастушэнка адносіўся спакойна, ва ўсялякім разе, трагедыю не рабіў ні з адной падзеі апошняга часу.

— А вы?.. Вас што... не кранае гэта? — дрыготкім голасам спытаў Пастушэнка.

— Абсалютна. Я знаў, што яго разгоняць. Тыдні два назад Міра паказала мне артыкул Леніна...

— Галубчык мой, я вас не разумею. Расія магла атрымаць парламент.

— Пятро Пятровіч, яшчэ два, калі не тры... гады назад я расчараваўся ва ўсіх парламентах свету. У нашых думскіх балбатунах. У французскім, англійскім парламентах. Да д'ябла парламенты, якія гоняць людзей на смерць! У акопы іх, свалачэй, гэтых краснабаеў! На аўсяную кашу! Вошай карміць!

Багуновіч рэдка так зрываўся, гаварыў з такой злосцю. Спахапіўся — і яму стала няёмка. Пастушэнка таксама здзівіўся, аднак як бы скінуў страшны цяжар, што гнуў яго да стала, выпрастаўся. Паспрабаваў спрачацца, але ўжо без роспачы, так, як спрачаліся часам раней.

— Але ж гэта народны сход! Сход, выбраны народам!

— Якім народам? Пасля таго народ зрабіў рэвалюцыю. Я патроху пачынаю разумець, што гэта такое, Пятро Пятровіч! Няўжо вы думаеце, што бальшавікі такія наіўныя, што, узяўшы ўладу, добраахвотна аддадуць яе тым жа людзям, якім яны, прабачце, далі выспятка ў мяккае месца. Чарнову, Керанскаму. Вы што... засумавалі па Керанскім?

Стары нахмурыўся.

— Вы мяне абражаеце.

— Прабачце, Пятро Пятровіч. І плюньце! Падумаеш, трагедыя! Разагналі Устаноўчы сход... Туды яму і дарога!

Пастушэнка глядзеў на яго, узбуджанага, расчырванелага з марозу, са здзіўленнем, нават трохі як бы са страхам, але, бадай, і з зайздрасцю, магчыма, зайздросціў яго маладосці і рашучасці.

— Выходзіць, я адзін такі... стары ёлуп, якому здалося, што свет перавярнуўся ў сувязі з гэтым разгонам...

Багуновіч раптам засмяяўся.

— Пятро Пятровіч, дарагі мой чалавек! Люблю я вас за шчырасць. Вы ўвесь — як на далоні.

Стары пачырванеў, як дзяўчына.

— А вы... вы знаеце, голубе, вы мяне здзіўляеце. Эвалюцыяй вашых поглядаў. Вас так прасвятляе гэтая дзяўчына? Дарэчы, як яна? Урач быў?

— Быў. Дрэнна ёй, хоць яна харобрыцца. Урач назначыў малако, мёд, масла. Малако я знайшоў. А мёд? Масла? Дзе іх узяць?

Пастушэнка панурыўся ўжо зусім інакш — як бы з адчуваннем сваёй віны, што не можа параіць, дзе ўзяць хвораму дзіцяці самыя неабходныя лекі.

— Паеду да Бульбы.

— Так, так, язджайце,— адразу згадзіўся палкоўнік, хоць нядаўна абураўся, што «авантурыст, самазванец і рабаўнік Бульба кампраметуе ўсё рускае афіцэрства». Не любіў Бульбу. Аднак смеласцю яго захапляўся, шкадаваў, што нядоўга будзе насіць такую ліхую галаву ў бурлівы час.