Іван Шамякін - Петраград — Брэст

— Царкву! — хмыкнуў будаўнік крэпасці.— Многа ты знаеш. Хіба царкву так будуюць? Дзядуня Калачык сказаў, што царкву бурыць будуць. На дровы.

— Надзярэ табе мамка вушы, Яначка,— з незвычайным шкадаваннем уздыхнула дзяўчынка.

Ад гэтай даросласці пяціці шасцігадовай жанчыны сапраўды хацелася плакаць: вочы набрынялі слязьмі.

— Будуйце, дзеці, лепш хату. Проста добрую хату, у якой вам будзе цёпла жыць.

Гэта ён сказаў не столькі ім, колькі сабе. У той міг яму сапраўды хацелася толькі аднаго — будаваць людзям хаты. Не, яму яшчэ хацелася вучыць дзяцей або лячыць хворых.

Маці дзяцей ускочыла ў хату апантана: хустка збілася з галавы, у бялявых валасах мякіна, асцё ячменю начаплялася на спадніцу, пашытую, мабыць, са старога андарака.

Стукнуўшы дзвярамі, тут жа прытулілася да вушака, задыхана хапала паветра, прыціснуўшы далоні да грудзей.

Была яна маладая, з прывабным тварам, але на твары гэтым ляжаў цень пакуты.

— Чаму ў вас такі спалоханы выгляд? Я вас спалохаў? Прабачце.

— Што вы, паночку! Я падумала: вы прыйшлі, каб сказаць пра майго Рыгора, паўтара года ні слыху ні дыху. Хоць бы вестачка, дзе галоўку паклаў.

Ведала, што ён камандзір палка, і па прастаце сваёй і непісьменнасці лічыла, напэўна, што да такога высокага чына прыходзяць звесткі пра салдат усяго вялізнага фронту.

Жанчына глядзела на яго са страхам і надзеяй.

Багуновічу стала няёмка і самотна.

— На жаль, не знаю я пра вашага Рыгора. Дайце яго апошні адрас. Я паспрабую высветліць.

Гаспадыня кінулася ў кут да стала, ускочыла на ўслон і дастала з-за іконы загорнутыя ў старую хусціну паперы.

Ён глядзеў, як ліхаманкава, застаўшыся стаяць на ўслоне пад іконамі, як статуя мадонны, яна зубамі развязала вузялок на хусціне, як дрыжалі яе рукі, калі яна сярод розных папер і салдацкіх пісем шукала апошняе. А Багуновічу стала нясцерпна сорамна, што з-за сваёй далікатнасці ён так жорстка зманіў няшчаснай салдатцы. Ён жа, як кожны франтавы афіцэр, добра ведаў, як адказвалі нават у першы год вайны на запытанні сямей пра тых, хто прапаў без весткі ці трапіў у палон. У лепшым выпадку — адпіскай. А цяпер, калі ўсё развалілася, усё дэзарганізавана — штабы, палявыя пошты,— гэта абсалютна безнадзейная справа. Ён можа напісаць. Не, ён абавязкова напіша — не можа яшчэ раз падмануць! Але будзе гэта пісьмо «на деревню дедушке».

Жанчына саскочыла з услона, дрыготкай рукой працягнула яму пісьмо.

Багуновіч памацаў кішэню, забыўшыся, што падарыў карандаш хлапцу. Звярнуўся да Янкі:

— Дай, калі ласка, карандаш.

Хлапец завагаўся — спалохаўся, што ён хоча забраць назад такую каштоўную рэч.

— Не бойся, я запішу адрас і вярну табе.

— Ужо выцыганіў? Ну, пачакай жа!

— Не, не, я падарыў яму.

Багуновіч запісаў нумар пошты, прозвішча, імя: Сухі Рыгор Мацвеевіч.

Вярнуўшы ёй пісьмо, а хлопцу карандаш, вінавата сказаў:

— Прабачце, я пайду.

— Але ж... паночку нешта хацеў?

Безумоўна, проста так, без патрэбы, ён не хадзіў бы па хатах, гэта яна, практычная сялянка, добра разумела. Таму нельга больш зманіць. Яна павінна паверыць у яго шчырасць!

Багуновіч даверліва паглядзеў жанчыне ў вочы.

— У нас захварэў таварыш... цяжка. Доктар прапісаў малако і мёд,— пра масла не адважыўся сказаць.— Вы не параілі б... у каго можна купіць?

Твар яе раптам расплыўся ад спагады, дабрыні і глыбока стоенай хітраватай усмешкі: здагадалася, для якога «таварыша» камандзір асабіста шукае малако і мёд; пра яго адносіны з Мірай у вёсцы не маглі не ведаць, асабліва жанчыны; Міра разы два выступала перад сялянамі.

Маладая салдатка па-старэчаму пляснула далонямі.

— Ой, паночку! Дзе вы купіце? Хіба ў нас так рана целяцца каровы? А мёд... У каго ён, мёд, цяпер? Салдаты дзікіх пчол выкурылі з-за мёду,— засаромелася, што так пра салдат, павярнулася да старэйшай дачкі, як бы просячы рады ў яе.— Хіба ў Кілаватага? Але не... да яго не хадзіце. У яго сына пад Новы год застрэлілі вашы. А другога пасадзілі. Стары што звер. П'е.

Сыноў кулака высачылі не салдаты палка — свае, сяляне, з атрада Рудкоўскага. Немцы заяўлялі пратэст за страляніну: маўляў, рускія парушаюць перамір'е. Прыйшлося пісаць тлумачэнне штабу фронту.

Рыгорыха выйшла следам за Багуновічам на двор гэтак жа лёгка апранутая, толькі хусціну абапнула. Вельмі ёй хацелася памагчы яму. Называла людзей, у якіх варта папытаць.

— Мёду ў старога Шкеля спытайце... як назад пойдзеце — за мастком злева... Каля яго хаты дзве ліпы. Ён багаты, але добры. Не такі воўк, як Кілаваты... Толькі каровы і ў яго не маглі ацяліцца. Ой, паночку! — ужо на вуліцы ўспомніла жанчына: — А вы ў камуне спытайце. У маёнтку каровы рана целяцца. Галанкі. Кароў нямнога засталося, ды нейкая магла ацяліцца.