Іван Шамякін - Петраград — Брэст

Апоўначы разам са Сталіным Ленін перадае рашэнне Саўнаркома аб падзеях апошніх дзён у Брэст, савецкай дэлегацыі.

З гадзіны да дзвюх ночы Уладзімір Ільіч гутарыць з Эгедэ-Нісенам, нарвежскім сацыялістам. Прадстаўніку рабочага руху прыйшлося доўга тлумачыць «буквар рэвалюцыі».

Дзесьці а палове трэцяй Ленін уласнаручна піша прадпісанне камісару Петрапаўлаўскай крэпасці аб вызваленні пасланніка Дзіамандзі і членаў пасольства. Пры гэтым падкрэслівае, каб ім абавязкова заявілі, «што яны павінны прыняць усе меры для вызвалення акружаных і арыштаваных рускіх войск на фронце».

Ці скончыўся на гэтым рабочы дзень Старшыні Саўнаркома? Вядома толькі, што раніцой, у палавіне дзевятай, таго, другога, дня новага года ён быў у сваім рабочым кабінеце. На баявым пасту Рэвалюцыі.

Міра хварэла. Яе паліла. Яна моцна кашляла. Не трэба было быць урачом, каб паставіць дыягназ: запаленне лёгкіх. Першая гэта зрабіла пані Альжбета, яна яшчэ тры дні назад старалася не размаўляць з іншаверкай, камісаркай, якая без шлюбу жыве з афіцэрам,

Мірына хвароба, сустрэча Новага года, магчыма, кранальна-бацькоўскія адносіны да Міры старога палкоўніка Пастушэнкі, а можа, больш за ўсё нечаканая праява прыязнасці да кватаранткі яе ўласнай дачкі Юстыны перавярнулі ў пані Альжбеты ўсе ўяўленні, пахіснулі яе выхаваныя пэўным асяроддзем прынцыпы, шляхецкія і рэлігійныя перакананні.

Сама яна так не лічыла і моцна абурылася б, каб нехта хоць намякнуў, што яна ў нечым адступае ад сваёй рэлігіі. Не, веру ў пана Езуса і ва ўсё тое, што яна з маленства чула ад пана ксяндза, не маглі ў ёй пахіснуць усе рэвалюцыі ў свеце — так яна лічыла. А вось каб сказалі, што сэрца яе адтала пасля пакут і абраз эвакуацыі, што сэрца яе напоўнілася дабрынёй і спагадай, мацярынскай ласкай да дзяцей — па ўзросту Міра яе дачка, ды і пан паручнік не намнога старэйшы за яе сына, які, дзякуючы яе, матчыным, малітвам, служыць недзе ў Сібіры (няхай Сібір, няхай холад, абы не фронт!),— то з гэтым звонку пыхлівая полька, безумоўна, згадзілася б. Усе маткі такія. А дзеці ёсць дзеці. Яны могуць нарабіць глупства. Але ніколі не позна накіраваць іх на пуці ісціны. І лепш за ўсё дамагчыся гэтага можна дабрынёй і ласкай.

У пані не хапіла смеласці спытаць у бальшавіцкага камандзіра палка, якой ён веры, але яна пераканала сябе, што такі выхаваны мінчанін можа быць толькі католікам. І яна давала волю сваёй фантазіі — марыла, як павянчае іх у касцёле. Якое гэта шчасце будзе для іх, думала яна, далучыцца да адзінай у свеце прававернай царквы. І якое шчасце для яе, што яна паможа ім у гэтым! Пан Езус спіша палавіну грахоў.

Калі прывезены са шпіталя з Маладзечна ўрач пацвердзіў запаленне лёгкіх, Багуновіч, бадай, спалохаўся. Успомніў, як некалі сам, будучы гімназістам, хварэў на крупознае запаленне, як пакутліва доўга — здавалася яму тады — цягнулася хвароба і як уважліва, цярпліва яго лячылі: доктар, маці, цётка. Маці не адыходзіла ад ложка і на ноч перабралася ў яго пакой, спала на састаўленых крэслах. Ды ці спала? Калі б ён ні расплюшчваў вочы, яна тут жа схілялася над ім: «Што табе, Сярожа, хлопчык мой?»

Хто здолее так дзяжурыць каля Міры? Урач, акрамя тых ардынарных лекаў, якімі лячылі салдат, прызначыў малако. Гарачае малако.

«Добра туды пакласці лыжачку масла і лыжачку мёду. Паверце, самае лепшае лякарства».

Хто яму не верыў? Дзіцяці вядома, што ў такі галодны час малако з маслам і мёдам — найлепшае лякарства.

Але Сяргей убачыў, што ў Міры ад такога прызначэння сталі спалоханыя вочы. Зразумеў, пра што яна падумала. Дзе ў гэты час, у студзені, калі каровы яшчэ не пачалі цяліцца, узяць малака, не кажучы ўжо пра масла і мёд?

Ён таксама на нейкі час разгубіўся: сапраўды, дзе ўзяць? Але тут жа засаромеўся сваёй разгубленасці. Як гэта ён не можа дастаць шклянку малака чалавеку, што стаў такі ж дарагі, як маці, як сястра? Ды, нарэшце, проста сорамна думаць так пра сваіх людзей. Навокал жа свой народ, у дабрыню і шчырасць якога ён, народнік, заўсёды верыў. Было б горкім расчараваннем, каб ніхто не прадаў, не даў шклянкі малака для хворага чалавека.

Калі ўрач паехаў, Багуновіч пачаў апранаць афіцэрскую бекешу: на дварэ ціснуў добры студзеньскі мароз.

— Куды вы, таварыш палкоўнік?

Міра, акрамя навагодняга вечара, прадаўжала трымацца ў размове з ім жартаўліва-кеплівага тону, трохі паблажлівага, як гэта часта робяць жанчыны, якія ведаюць, што іх кахаюць. Але ў Міры гэта ішло яшчэ і ад маладога максімалізму, ад упэўненасці, што палітычна яна намнога больш адукаваная і павінна прасвячаць усіх навокал. Пасля бурнай размовы ў полі, калі ішлі ад немцаў, і яго мімавольнага, аднак шчырага прызнання, што ён зусім не супраць звання палкоўніка, што толькі з такім званнем ён меў бы маральнае і юрыдычна-вайсковае права камандаваць палком, Міра не ўпершыню вось так іранізавала: «Таварыш палкоўнік».