Іван Шамякін - Петраград — Брэст

— Дзякую вам. Не стойце так. Холадна.

— А ліха нас не возьме, паночку. Баба — што сабака.

— Не трэба мне казаць «паночку». Які я пан?

Жанчына хораша ўсміхнулася.

— Мяне Галька пад бок штурхала, што так цяпер не гавораць... Дзеці вучаць. Дык прывычка ж, таварыш...

Каб замацаваць гэтае «таварыш» у яе свядомасці, Багуновіч працягнуў ёй на развітанне руку. Перад тым, як падаць яму сваю руку, салдатка выцерла яе аб сак.

Пра камуну ён падумаў у самым пачатку, яшчэ там, у доме начальніка станцыі, каля Мірынага ложка. Але яму ўжо тройчы прыйшлося звяртацца да Рудкоўскага ў моманты, калі зусім пусцеў палкавы склад — ні хлеба, ні бульбы, ні капусты. У тым, што полк застаўся баявой адзінкай, хоць усяго з трэццю штатнага саставу, была, лічыў камандзір, не яго заслуга і нават не камітэта, а заслуга матроса Рудкоўскага, старога вясёлага селяніна Калачыка і, магчыма, такіх вось салдатак, як гэтая Рыгорыха, што ад уласных дзяцей аднімаюць, каб накарміць салдат.

Таму прасіць у Рудкоўскага малака... Не. Не мог. А раптам не зразумее матрос і ўедліва высмее. Дзецям няма, а ён хоча каханку малаком паіць.

Перад новым, ажно на чатыры акны, пад бляхай, домам Шкеля пастаяў, але зайсці не адважыўся. Як тлумачыць такому багатаму гаспадару? Да такога лепш паслаць казака, які мог бы сказаць: прадайце мёд для камандзіра палка. Перад такімі сапраўды не трэба раняць гонар, каб не злараднічалі: во да чаго давяла вас рэвалюцыя! Рэвалюцыю ён нікому не дазволіць аплёўваць, як бы блага ні было не толькі яму асабіста, але Міры, маці, бацьку, сястры, салдатам. Не сказаць, што ён рабіў яе, рэвалюцыю, але прыняў розумам, сэрцам, паверыў у бальшавіцкія прынцыпы свабоды, роўнасці, брацтва. Лютаўская рэвалюцыя ненадоўга пабратала яго з салдатамі. А пасля яго зноў вымусілі гнаць іх у атаку, на нямецкія кулямёты, і яму было сорамна перад імі, брыдка; каб хоць як апраўдацца, ён сам першы лез на гэтыя кулямёты, шукаючы смерці. Смерць пашкадавала яго. Цяпер яму хочацца жыць, як ніколі, ажно страшна робіцца ад такой прагі жыцця. Хочацца кахаць, скончыць універсітэт, вучыць дзяцей, мець сваіх.

Багуновіч намерыўся зайсці яшчэ ў адну серадняцкую хату, у двары якой прагульваліся карова і цялушка.

Але тут яму пашанцавала. З хаты гэтай выйшла Стася. Убачыла яго — і вочы яе загарэліся, як у кошкі, што ўбачыла мыш і рашыла пазабаўляцца. Весела засмяялася.

— Дзень добры, таварыш камандзір. Што гэта вас у такі мароз прымусіла гуляць? Што вы шукаеце? Хату для салдат? Самі?

— Малако.

— Што? — здзівілася Стася, ажно знік у вачах гуллівы бляск.— Малако? Якое малако? Чыё?

— Каровіна,— яму захацелася сказаць усю праўду.— Цяжка захварэла мая жонка...

— Жонка? У вас ёсць жонка?

— У мяне ёсць жонка.

— Гэта тая маленькая... агітатарка?

— Тая.

— Дзе ж вы павянчаліся? У якой царкве?

— Хіба для таго, каб з'яднацца двум чалавекам, трэба абавязкова поп і кадзіла? Хіба для гэтага мала кахання?

Цяпер яна глядзела на яго зусім сур'ёзна і ўжо з нейкім іншым здзіўленнем.

— А мне казалі, што вы не бальшавік. Гэта ж бальшавікі ў бога не вераць.

— А вы верыце?

Стася сумна засмяялася і сказала пра іншае — пра сваё, жаночае:

— Я верыла, што спакушу вас. Вы мне падабаліся,— прызналася і засаромелася: — Ой, што гэта вы робіце са мной?

— Нічога я не раблю. Я быў бы вам удзячны, каб вы сказалі, у каго можна купіць малако.

— Вам не сорамна хадзіць па хатах?

Сяргей на міг задумаўся: што ёй адказаць?

— Вы знаеце, Стася, мне не сорамна. Калі чалавеку, які табе дарагі, блага — для яго зробіш усё. Зрабіць хочацца іменна самому. Хіба вы не перажылі такое?

Стася раптам закрыла твар чырвонымі рукавіцамі-самавязкамі.

Вагуновічу здалося, што яна плача. Разумеў, чаму яна магла заплакаць, пашкадаваў, што так неасцярожна нагадаў удаве пра яе горкі лёс. Супакойваць не стаў.

Яна выцерла вочы рукавіцамі, уздыхнула:

— Божа, як даўно гэта было. Я зайздрошчу вашай жонцы. Яна шчаслівая.

— Я шчаслівы.

— Але ўсё адно самі не хадзіце. Абгавораць бабы. Чаму вы не прыйшлі да нас? У камуне яшчэ не ўсіх кароў запусцілі. Запусцім. Дзецям малака не будзе,— яна крыва пасміхнулася з камунарскіх парадкаў.

Багуновіч зноў прызнаўся з нечаканай для сябе шчырасцю:

— Мне прыйдзецца прасіць у Рудкоўскага хлеб і бульбу для салдат. Каторы раз.

Стася жорстка ўпікнула:

— Сядзіць у вас панскае. Цяжка вам папрасіць мужыка. Не верыце, што ў нас ёсць сэрцы.

Яму зрабілася няёмка.