Іван Шамякін - Петраград — Брэст

— То чаму ж яго не падпісваюць? Цяжка памачыць пяро ў чарніла? Чаму прысылаюць на фронт свежыя часці? У парушэнне ўмоў перамір'я...

— А вы што — хочаце адкрыць фронт перад немцамі? Чым вы маглі заткнуць дзіркі, якія нарабілі? — знешне ветліва, але з нейкай унутранай непрыязню спытаў Гарчакоў.— У імперыялістаў воўчыя звычкі...

— Пачакай, Сцяпан,— перапыніў яго Чарназёмаў.— Давай спачатку высветлім пазіцыі,— і да Багуновіча: — З-за тваёй злосці я не зразумеў, за што ты — за вайну ці за мір?

— Я? Я сыты вайной во так! — Багуновіч секануў далоняй па шыі.

— Значыцца, мы аднадумцы. Хоць не ўсе... Сухін у нас за рэвалюцыйную вайну. І ў партыі такіх гарачых галоў нямала...

— Яны ваявалі, гэтыя гарачыя?

— Цяпер я зусім паверыў, што ты за мір. Дык ведай жа: Ленін за мір. Правадыр пралетарыяту настойліва дамагаецца яго падпісання.

— Але партыя ў нас дэмакратычная,— сказаў латыш.

— У вайне трэба не галасаваць, а дзейнічаць.

— Ты глядзі, які ён малайчына! — пахваліў Чарназёмаў.— У Піцер бы яго, да нашых «левых». Няхай бы пачулі думку франтавіка. Слухай, Саша.

Але пахвала такая зноў закранула самалюбства: хваляць, як хлапчука. Сяргей секануў:

— Няхай палітыканы займаюцца балбатнёй. А я думаю: чым салдат накарміць?

— Добры хлопец. Але адукоўваеш, Сцяпанаў, яго слаба. Бальшавікі не балбочуць. Яны дзейнічаюць. Прызнай: з'яўленне нашага і іншых палкоў — гэта не словы. Ты што ж думаеш? Калі мы падпісалі перамір'е, то можна, як таму гогалеўскаму герою, разявіць рот і чакаць, калі варэнік сам заляціць у рот? Не, брат.

Ого! А каваль адукаваны — Гогаля ведае.

— Шэсць дзён назад наш баявы атрад... ён стаў палком... праводзіў на фронт таварыш Ленін...— пачаў латыш.

— Сам Ленін? — усміхнуўся Багуновіч.

— Не чытаеш ты, паручнік, газет. Бальшавіцкіх,— зноў папракнуў Чарназёмаў.

Сказаць, што газеты пасля з'яўлення Міры ён чытае ўважліва, Багуновіч не мог. Выказаў папрок франтавому беспарадку:

— Нам лягчэй дастаць нямецкія газеты, чым атрымаць свае.

— Вы чытаеце па-нямецку? — як бы з падазронасцю спытаў Гарчакоў.

— На жаль, не,— і паглядзеў на Сцяпанава. Той змаўчаў. Сяргей у думках падзякаваў старшыні камітэта, што не сказаў пра Міру, якая чытае ўсім ім нямецкія газеты.

Латыш цярпліва пачакаў, пакуль яны перакінуліся гэтымі фразамі, і прадоўжыў:

— Таварыш Ленін выступіў перад нашым атрадам,— але тут жа паправіў сябе: — перад нашым палком... Таварыш Ленін сказаў: мір мы падпішам абавязкова. Але, так сказаў таварыш Ленін. І яшчэ сказаў: чырвонаармейцы — баявы атрад пралетарыяту Піцера — павінны падняць дух... у каго аслаб дух. «Затыкаць дзіркі» — няправільна сказаў таварыш Гарчакоў.

— Мы павінны замяніць часці, якія страцілі баяздольнасць,— дапоўніў Чарназёмаў.

— Гэта правільна. Так гаварыў таварыш Ленін.

Багуновіч падумаў пра суседа злева — пра полк

Бульбы, дзе сапраўды ўтварылася дзірка, пустата на некалькі кіламетраў шырынёй, прыкрытая хіба што заснежаным лесам, дзе амаль няма дарог, гэта адзінае, што можа перашкодзіць немцам зайсці ў тыл яго палку. Сказаць ім пра гэта? Не. Атрымаецца, што ён як бы даносіць на прадстаўніка партыі эсэраў, якіх бальшавікі не любяць. Ён так і не адважыўся спытаць у Бульбы: які ён эсэр — правы, левы? Назар «скланяе» аднолькава і тых, і тых, называе балбатунамі. Учора ён прывёз масла і доўга весяліў Міру яўна выдуманымі знарок для яе гісторыямі, у якія ён нібыта трапляў і апынаўся заўсёды ў смешным становішчы. Не саромеўся пасмяяцца з самога сябе. Не, Бульбу ён будзе абараняць, калі спатрэбіцца!

Аднак гэтых людзей не назавеш балбатунамі. Яны сапраўды дзейнічаюць. Латыш сказаў Сцяпанаву:

— Мы прышлём табе агітатараў... падняць дух...

Багуновіч не быў супраць агітатараў, ён верыў у сілу

слова. Бальшавіцкага. Так заўсёды папраўляла яго Міра. Цяпер, калі яна хворая, ды і Сцяпанаў адчувае сябе не лепшым чынам,— добрыя агітатары будуць дарэчы. Але ў ім усё яшчэ бушаваў маленькі чорцік пратэсту.

— Вы нам хлеб прышліце...

Чарназёмаў свіснуў.

— Ты бач, чаго захацеў! Мы ў цябе хацелі пазычыць. Ты знаеш, як жыве пралетарыят Петраграда, Масквы? Па колькі рабочы атрымоўвае хлеба...

Багуновіч гэта ведаў, і яму ўпершыню за ўсю размову зрабілася сорамна.

— Каб не тутэйшыя сяляне, мы таксама галадалі б.

— Рэквізуеце?

— Не, просім. Вымольваем.

Чарназёмаў засмяяўся.

— Харошы ты камандзір, Багуновіч. Каб цябе палітычна адукаваць...

— Магу вас расчараваць: мяне ніколькі не вабіць ваенная кар'ера.