Іван Шамякін - Сцягі над штыкамі

— Вось чаго вы спалохаліся! — усміхнуўся Ленін i сказаў не песімісту — усім прысутным: — Мы адчынім падвалы банка дынамітам!

На твары чалавека ў даўгім паліто адбілася жудасць. Ён падняў рукі, як бы жадаючы спыніць Леніна ад такога дзёрзкага намеру.

— Як можна, Уладзімір Ільіч! Што скажуць?

— Рабочыя, салдаты ўзялі ўладу ў свае рукі. Сёння-заўтра яны разаб'юць контррэвалюцыйныя часці карнілаўца Керанскага. Што пасля? Што вы раіце? Чакаць, пакуль банкіры, буржуазія злітуюцца i аддадуць ключы ад народных грошай? Ці чакаць, пакуль яны задушаць рэвалюцыю сабатажам! Не, баценька, мы чакаць не будзем! Не! Вы можаце чакаць. А мы, узяўшы ўладу палітычную, будзем браць эканамічныя рычагі ў свае рукі. Гэта — закон рэвалюцыі! Пралетарскай рэвалюцыі.

Чалавек у даўгім паліто хацеў нешта запярэчыць, але, напэўна, Уладзіміру Ільічу зусім не хацелася спрачацца з ім тут, у штабе, у прысутнасці розных людзей.

Безумоўна, Ленін даўно ўбачыў мяне — я так стаяў i так слухаў, што не заўважыць такога бравага ваяку было нельга! — але размова пра справы рэвалюцыі не дазваляла Леніну пераключыць увагу на што іншае. А тут Уладзімір Ільіч, адвярнуўшыся ад таго, у даўгім паліто, ступіў да бар'ера i спытаў, звяртаючыся да мяне:

— Вы салдат, таварыш?

Я быў ашаломлены нечаканасцю i анямеў, здолеў толькі кіўнуць галавой: так.

— Колькі вам год?

На такое пытанне я часта адказваў, нават генералам са Стаўкі, якія часам з'яўляліся на фронт. Язык мой раскаваўся.

— Шаснаццаць! — па-салдацку гучна адказаў я.

— I вы ўжо салдат? — здзівіўся Ленін.

— Так точна!

— Уладзімір Ільіч! Больш за два гады ўжо, як хлопец гэты апрануў шынель,— растлумачыў Іван Свіры давіч.

Ленін паглядзеў на яго, пасля — зноў на мяне, i вочы яго яшчэ больш пацяплелі.

— Як ваша прозвішча, таварыш?

— Радавы Жмянькоў,— зноў па-вайсковаму адказаў я.

— З якой вы губерні, таварыш Жмянькоў?

— З Мінскай.

— Беларус.

— Так точна, беларус! — амаль крыкнуў я, узрадаваны, што Ленін ведае пра мой народ. З якой я губерні — пра гэта часта пьггаліся цікаўныя салдаты, афіцэры, але ніхто з ix, атрымаўшы адказ, не заключалі вось так проста, як Ленін: «Беларус»,— з яўным веданнем, што ж гэта за народ такі.

Ленін ступіў на крок бліжэй, рукі з-за спіны перакінуў на грудзі, узяўся за штрыфлі пінжака. Спытаў так, нібы мы асталіся з ім адзін на адзін:

— Вы — сірата?

Пытанне было незвычайнае, i я на нейкі момант разгубіўся. Зноў выручыў Іван Свірыдавіч:

— Піліп увосень пятнаццатага года перайшоў лінію фронту, прынёс звесткі пра нямецкія батарэі. Мае Георгіеўскі крыж. Мы з ім цэлы год разам у акопах ляжалі пад Маладзечнам i Баранавічамі.

— Таварыш Галадушка — камісар Ваенна-рэвалюцыйнага камітэта, — прадставіў Івана Свірыдавіча Крыленка.

— Галадушка? — на міг на ленінскім ілбе з'явіўся прамень маршчынак,— Я пра вас чуў яшчэ ў Швейцарыі. Гэта вас ваенна-палявы суд асудзіў да смяротнай кары за антываенную прапаганду сярод салдат?

— Мяне, Уладзімір Ільіч. Не аднаго,— стоена ўздыхнуў Іван Свірыдавіч,— Не з многіх цар злітаваўся — замяніў пажыццёвай катаргай.

— М-да, загінулі выдатныя людзі,— на ленінскае чало як бы ўпаў цень. Уладзімір Ільіч нейкую хвіліну памаўчаў, як маўчаць у жалобе, на пахаванні. Але тут жа страпянуўся, акінуў позіркам сваіх памочнікаў па штабе рэвалюцыі, не забыўся i на мяне, i бадзёра сказаў: — Але парадуемся, таварышы, што бальшавіцкая гвардыя жывая, I яна ўзняла рабочых i салдат на рэвалюцыю.

I тут жа зноў павярнуўся да мяне.

— Вось вы які герой, таварыш Жмянькоў. Вам падабалася вайна? Подзвіг, гераізм...

Пра тое, што Ленін яшчэ недзе ў далёкай Швейцарыі ведаў пра Івана Свірыдавіча, напэўна, ведаў бы i пра мяне, калі б мяне асудзілі, стаў ён адразу вельмі блізкім, родным чалавекам, як бацька, як дзядзька Ціхан, як Іван Свірыдавіч, i я адказаў на дзіва смела, можа нават залішне мнагаслоўна — не па-салдацку. Добра помню, што нават імя i імя па бацьку сказаў, як іншыя:

— Каму яна можа падабацца, Уладзімір Ільіч! Хіба буржуям. А народу ад яе адно гора. Я, калі ішоў да нашых, то бацьку хацеў знайсці, у мяне бацька на фронце, два гады шукаю...

— Вельмі правільна, таварыш Жмянькоў: народу ад вайны адно гора. З вайной імперыялістычнай мы пакончым. Заўтра ж прапануем немцам перагаворы аб перамір'і. Наша мэта — мір усім народам. Савецкі ўрад забяспечыць мір любымі сродкамі! Але, відаць, нам не адразу ўдасца вызваліць зямлю, занятую немцамі,— Уладзімір Ільіч зразумеў маё становішча i не пажадаў таіць горкай праўды — што нялёгка будзе мне вярнуцца дадому. Напэўна, ён меў намер неяк асцярожна i тактоўна падвесці размову аб маёй будучыні. Магчыма, хацеў нешта прапанаваць ці параіць. Але Леніну i мне зноў памог Іван Свірыдавіч. Ён сказаў: