Іван Шамякін - Сцягі над штыкамі

Праўда, дзень быў халодны, ветраны. Нява білася ў берагі, пенілася. У паветры пырхалі першыя сняжынкі — патыхала зімой.

Часцей, чым у дзень рэвалюцыі, сустракаліся браневікі, самакатчыкі, узброеныя атрады чырвонагвардзейцаў i матросаў.

Мы ведаем з кніг, з кіно, што Смольны ў тыя дні гудзеў людзьмі. Дзіўна, але мне вялізны будынак гэты здаўся пустым. На плошчы перад Смольным стаялі браневікі, строіўся атрад чырвонагвардзейцаў. Пакуль Іван Свірыдавіч дамаўляўся з вартавым наконт мяне, перад рабочымі выступіў прамоўца, вецер данёс яго словы пра контррэвалюцыйную змову кадэтаў, эсэраў, меншавікоў.

На першым паверсе, у вестыбюлі, таксама тоўпіліся людзі. Але доўгі — канца яму не відаць было ў слабым асвятленні — калідор на другім паверсе быў бязлюдны, ажно крокі гулка адбіваліся ад паўкруглай столі. Праўда, падлога, хоць i надмеценая, сведчыла, што нядаўна па ёй прайшло мноства людзей, салдацкія боты — не чаравікі курсістак — пакідаюць сляды надоўга.

У вялікім класным пакоі, куды мы зайшлі, як бы калідорчык быў адгароджаны каля дзвярэй. Там, за непафарбаванай драўлянай загародкай — бар'ерам, людзі, па-рознаму апранутыя — у салдацкай форме, матроскай, рабочай i нават у афіцэрскай i панскай, у добрых, хоць пакамечаных, касцюмах,— разглядалі карты, планы, пісалі, званілі па тэлефоне; у куце на стале стаяла вялізная скрынка палявога камутатара, правады ад яго выходзілі ў акно i ў бакавыя дзверы. Пад сталамі i ў кутах — стосы брашур, лістовак, кніг, на кнігах — вінтоўкі i кулямётныя стужкі. Людзі гэтыя мелі такі ж стомлены выгляд, як i Іван Свірыдавіч.

Тут, у цесным праходзе каля дзвярэй, стоўпілася чалавек колькі цывільных, у большасці па-буржуйску апранутых. Яна ціха i пачціва чакалі сваёй чаргі для размовы з чалавекам, што сядзеў па той бок бар'ера. Голас гэтага чалавека з акцэнтам, як у таго латыша, што разоў колькі прыходзіў у полк, я i пачуў адразу, як толькі пераступіў парог пакоя следам за Іванам Свірыдавічам. Голас роўны, спакойны, але адчувалася — стомлены:

— Грамадзянін, я вам растлумачыў: аўтамабіль у вас канфіскавалі на патрэбы рэвалюцыі. Наконт таго, каб яго вярнулі, звернецеся пасля.

А з кута, ад тэлефона,— голас больш гучны, рашучы, патрабавальны:

— Кірылаў! Кірылаў! Што ў цябе за мітынг там? Нічога не чуваць. Дзе стаў «Алег»? Правер i пазвані нам. Наладзь з ім сувязь. На мост пашлі дадатковую ахову. Надзейная? Не! Не надзейная! Загад камітэта — узмацніць варту! Колькі выйшла капаць акопы? Дзве тысячы? Малайцы!

Іван Свірыдавіч зайшоў за загародку. Моўчкі, без слоў, павітаўся за руку з латышом, што вёў размову з наведнікамі, i з чалавекам у афіцэрскай форме, які, уважліва разглядваючы карту, засяроджана занатоўваў нешта ў сшытак.

Я астаўся сярод наведнікаў, у вузкім праходзе паміж дзвярамі i загародкай. Але праціснуўся наперад, учапіўся рукамі за стойку бар'ера, быццам баяўся, што мяне могуць адціснуць, адарваць i перашкодзіць убачыць i пачуць нешта такое, ад чаго залежыць мой лёс. А было ў мяне не толькі прадчуванне, што тут, у гэтым пакоі, пачынаецца мае новае жыццё. Была ўпэўненасць. Не дарэмна Іван Свірыдавіч прывёў мяне сюды.

Узрадавала мяне, калі я ўбачыў, што чалавек у афіцэрскім фрэнчы задаволены з'яўленнем Івана Свірыдавіча. Ён адразу спытаў:

— Як ваш полк, таварыш Галадушка? — i я зразумеў, што гэта — пра наш полк.—Пойдзе супроць юнкер аў?

— Добрая палавіна палка можа выступіць зараз жа!

Яны схіліліся над сталом, над картай i гаварылі напаўголасу — не чуваць было. Тады мая ўвага пераключылася на іншую размову, што вялася амаль побач са мной.

Буржуй, які дамагаўся, каб яму аддалі аўтамабіль, прыглушана, не павышаючы голасу, але са злосцю, ажно задыхаючыся, шыпеў, што ён італьянскі падданы, мае італьянскі пашпарт, i калі людзі, што сядзяць тут, не выканаюць яго патрабаванне, яны будуць мець справу з паслом яго вялікасці караля Італіі. Буржуй соваў латышу пашпарт i яшчэ нейкія паперы. Але латыш не хацеў разбірацца ў ix, ківаў галавой i з усмешкай даводзіў:

— Грамадзянін, я вам ясна растлумачыў: пакуль ваш аўтамабіль патрэбны рэвалюцыі, вы яго не атрымаеце.

За спіной у мяне нехта гучна загаварыў на чужой мове. Я азірнуўся. Гаварыў чалавек у вопратцы рабочага, з худым тварам, не паголены, з той жа стомленасцю ў вачах. Раптам ён узлавана сказаў па-руску:

— Вы, футра! Да вас звяртаюся. Які ж вы да д'ябла італьянец, калі ніводнага слова не разумеете па-італьянску? Не тлуміце галавы! У цябе, Петэрс, моцныя нервы. Я з такімі тыпамі...