Іван Шамякін - Сцягі над штыкамі

Буржуй адразу змоўк, схаваў у кішэню футра паперы, сцяўся i палахліва адступіў за спіны іншых.

Я падумаў, што за падман яго тут жа арыштуюць. Але Петэрс толькі засмяяўся i адразу заняўся другім наведнікам. А рабочы, што гаварыў па-італьянску, прайшоў за загародку, павітаўся за руку з Іванам Свірыдавічам. Спытаў, ці абедаў той, калі не, то ў буфеце ёсць гарачы чай.

Буржуй моўчкі нырнуў у дзверы.

Зноў нішто не перашкаджала мне на поўныя вочы глядзець на людзей, якія — я ведаў гэта i раней, чытаў у газетах — з'яўляюцца штабам рэвалюцыі, а ролю штаба ў вайне я, вайсковец, дзяншчык, ведаў добра. Матрос, што не выпускаў з рук тэлефонных трубак, паведаміў:

— Паўлаўцы згаджаюцца скласці зброю. Патрабуюць гарантыі.

— Перадавай Васільеву: весці перагаворы,— сказаў Крыленка (гэта быў ён, пасля я даведаўся прозвішчы амаль усіх, каго ў той дзень убачыў у Смольным).— Няхай гарантуе, што ўсіх адпусцім.

— Гэтым гадам даравалі пасля ўзяцця Зімняга. Яны зноў выступілі супроць пралетарыяту,— адарваўся ад размовы з наведнікамі Петэрс.

— Не ўскладняй абставіны,— спакойна заўважыў Крыленка, i зноў да матроса: — Перадай Васільеву, што на дапамогу яму прыйдзе Галадушка. Таварыш Галадушка, кулямётчыкі твае там, у Васільева. Вазьмі надзейную роту, калі верыш — батальён сваіх пехацінцаў, i абяззброй юнкераў Паўлаўскага вучылішча. Звяжыся з Падвойскім, ён у штабе акругі. Перадай, колькі ў цябе будзе штыкоў.

Як я ўзрадаваўся такому загаду! Цяпер не адстану ад Івана Свірыдавіча i буду не ў тыле, як да таго, не на кухні ў Залонскага, а на пярэднім краі рэвалюцыі! Ды i сам Іван Свірыдавіч паглядзеў на мяне, пачухаў пад шапкай патыліцу i вачамі, позіркам сказаў: прыйдзецца, Піліп, пакуль што адкласці размову аб тваёй вучобе.

Здаецца, Іван Свірыдавіч намерваўся ўжо выходзіць. Але ў гэты момант з бакавых дзвярэй у пакой імкліва ўвайшоў чалавек у чорным касцюме, у белай сарочцы, з гальштукам у крапінку.

Чалавек здаўся мне знаёмым, хоць я добра помніў, што нідзе раней не страчаўся з ім. Шырокі лоб, лысіна, як бы трохі прыжмураныя вочы — усё гэта нібы ў сне бачыў. Здзівіўся я з такога свайго адчування: што мне лезе ў галаву?! Дзе я мог бачыць яго?

Чалавек, як i некаторыя іншыя ў гэтым пакоі, не галіўся колькі дзён. Але выгляд Івана Свірыдавіча, матроса сведчыў, што ў ix проста не хапала часу, каб заняцца сваім туалетам; пра чалавека, які ўвайшоў, адразу чамусьці падумалася іншае: ён знарок адпускае бараду.

Чалавек павітаўся да ўсіх:

— Здравствуйте, товарищи! — вымавіў гэта выразна, гучна, а слова «товарищи» неяк асабліва хораша, прыгожа; голас яго меў прыемную картавасць.

Матрос падхапіўся з крэсла, стукнуў абцасамі, Крыленка па-армейску выцягнуўся. Петэрс, перапыніўшы размову з наведнікам, таксама пачціва падняўся. Іван Свірыдавіч сарваў з галавы свой зашмальцаваны скураны картуз.

Такая павага людзей, якія, як я заключыў, кіравалі рэвалюцыяй, да гэтага сціпла адзетага цывільнага, дала, відаць, маім думкам пэўны кірунак; хлопец я быў кемлівы. У адзін міг уяўленне маё дарысавала да аблічча чалавека невялікую акуратную бародку — i я ахнуў: Ленін!

Здымкі Леніна ўбачыў я ўпершыню яшчэ вясной, бачыў улетку, калі Леніна шукалі шпікі Часовага ўрада, i буржуазныя газеты знарок друкавалі яго партрэты.

Здагадка ашаламіла мяне. Верыў i баяўся верыць: а раптам памыліўся? Учапіўся абедзвюма рукамі ў бар'ер, каб — крый божа! — ніхто не адціснуў мяне, не прабіліся больш высокія i шырокія постаці наперад — футры i шапкі. Але, відаць, ніхто з просьбітаў, занятых сваімі справамі, не здагадаўся, як я, што за Чалавек увайшоў у пакой. Ленін наблізіўся да стала, на якім ляжала карта.

Іван Свірыдавіч, матрос, яшчэ два ці тры работнікі ісамітэта падышлі да гэтага ж стала i сталі так, што засланілі Леніна ад мяне i ад усіх, хто стаяў з гэтага боку бар'ера.

Крыленка пачаў тлумачыць нешта напаўголасу, слоў нельга было разабраць. Размова ix такая i што настал! камісары так, як бы ахоўваючы правадыра ад любой нечаканасці, i твары ix — як яны пасвятлелі! як зніклі з ix цені стомленасці! — усё пераконвала мяне, што здагадка мая правільная — гэта Ленін. I я захлынуўся ад цікаўнасці, ад хлапечай прагнасці разгледзець бліжэй правадыра рэвалюцыі, ад шчасця, што мне так пашанцавала.

Ленін адступіў ад стала, i я зноў бачыў яго ўсяго, за якія шэсць-сем крокаў ад сябе.

Ленін сказаў на поўны голас:

— Няма сакрэту, што юнкеры захапілі тэлефонную станцьпо. Няма сакрэту i ў тым, што мы павінны выбіць ix адтуль у бліжэйшыя гадзіны! Юнкерскі мяцеж — ні больш, ні менш, як агонія буржуазіі i яе лакея авантурыста Керанскага. Заўсёдная памылка эсэраў — нявер'е ў сілу пралетарыяту. Яны адчуюць гэтую сілу! Дрэнна, што мы не навучыліся яшчэ ахоўваць сваіх камісараў. Юнкерам абвясціце ультыматум: расстраляюць Антонава — літасці няхай не чакаюць. I знайдзіце сродак перадаць гэтай контррэвалюцыйнай бандзе... выступленне юнкераў — справа ix рук... бандзе, якая называе сябе «камітэтам уратавання»...— Ленін зняважліва хмыкнуў: — Уратавальнікі! Ад каго i каго яны ратуюць?.— заклаўшы рукі за спіну, пад расшпіленым пінжаком, Ленін зрабіў колькі крокаў да бар'ера i сказаў ужо не столькі да камісараў, колькі да наведнікаў, напэўна, здагадваючыся, што могуць быць сярод ix прыхільнікі контррэвалюцыі: — Перадайце, што за смерць народнага камісара мы расстраляем усю ix вярхушку! — i тут жа павярнуўся, сказаў да членаў Ваенна-рэвалюцыйнага камітэта: — Абвясціце шырока насельніцтву, чырвонагвардзейцам, салдатам, што так званы «камітэт уратавання радзімы i рэвалюцыі» абвяшчаецца Савецкім урадам па-за законам.