Іван Шамякін - Сцягі над штыкамі

A Залонскі ў той дзень быў задумлівы, бадай сумны, якім я не бачыў яго даўно ўжо, хіба ў Смаленску апаноўвала яго такая хандра. У мяне спытаў, калі я падаваў яму вячэру:

— Жмянькоў, што цябе цягне да гэтага чалавека?

— Да якога, Усевалад Аляксандравіч?

— Да бальшавіка гэтага... Галадушкі.

Я сумеўся: што адказаць?

— Ён добры. I разумны. Ён як бацька.

— А я не здолеў замяніць табе бацьку?

— Вы добры, пан падпалкоўнік.

Вельмі дзіўна — праніклівым позіркам, ніколі, бадай, так не глядзеў — прасвідраваў ён мяне наскрозь, расчаравана працягнуў:

— М-да, Жмянькоў,— і, апусціўшы вочы ў талерку, дадаў: — Відаць, ix Ленін мае рацыю.

Я не зразумеў, у чым Ленін мае рацыю. Але тое, што ён сказаў «ix Ленін», яшчэ больш размежавала нас, i я не адважваўся распьггваць, што падпалкоўнік мае на ўвазе,— пабаяўся, што ён скажа што-небудзь брыдкае i сапсуе мой добры настрой. У наступныя дні я прыкмеціў яшчэ адну новую рысу ў паводзінах Залонскага: раптоўна змяніліся яго адносіны да Свірскага. Нічога не асталося ад ранейшай павагі. Нават размаўляць пачаў ca старшынёй камітэта несур'ёзна, насмешліва, як з малым; са мной, i то так ніколі не гаварыў. На пасяджэнне камітэта адмовіўся пайсці. Калі член камітэта, які нрыходзіў запрашаць, выйшаў з пакоя, зняважліва кінуў услед:

— Балбатуны бясплодныя. Павучыліся б у балыдавікоў, як трэба дзейнічаць.

Пачуў я гэтыя словы — i зусім збіўся з панталыку. За каго ж цяпер Залонскі? Чаму страціў веру ў эсэраў, да якіх так доўга хіліўся? Сам жа Керанскі эсэр.

Тым часам напружанасць спала. Карнілаўцы не вытрымалі рэвалюцыйнай згуртаванасці рабочых i салдат. Кулямётчыкі вярнуліся ў казарму. Жыццё ў палку прыходзіла да ладу, безумоўна, у знешніх праявах, бо іншага, што рабілася тады, я не мог бачыць.

Цяпер мы ведаем, як развіваліся падзеі. Часта з вышыні гэтага ведання, асэнсаванасці людзі расказваюць пра свой удзел у гістарычных падзеях. Можа i я трохі збіваюся на такі шлях. Але гэта даравальна, бо мне, хоць яшчэ i не вельмі свядомаму, пашчаслівіла апынуцца блізка ад эпіцэнтра таго выбуху, які скалануў увесь свет.

Я чакаў Івана Свірыдавіча. Ад кулямётчыкаў ведаў, што бою не было, i ўсе жывыя i здаровыя зняліся з пазіцыі. Пра рабочага камандзіра Галадушку кулямётчыкі, з якімі я гаварыў, адзываліся хораша, некаторыя — з захапленнем. I таксама казалі, што ён абавязкова наведаецца ў полк, бо абяцаў ім. Але праходзілі дні, a Іван Свірыдавіч не ішоў. I я перажываў. У такім узросце не вельмі яшчэ задумваешся над прычынамі, думаеш спрошчана: маўляў, паабяцаў — выконвай. Праўда, неўзабаве гэтыя перажыванні адступілі, я прыгадваў Івана Свірыдавіча, але не чакаў яго з такой нецярплівасцю, узрушанасцю. З'явіліся новыя клопаты. Пераехалі ў Петраград пані Залонская i Катруся. Ііасяліліся ў цёткі пані Антаніны, у прыгожым асабняку амаль у цэнтры Піцера — побач з Міхайлаўскім манежам. Мяне там не пасялілі. У доме хапала прыслугі. Я астаўся ў казарме. Магчыма, Залонскі хацеў паступова збавіцца ад дзеншчыка, бо пасля сустрэчы з Іванам Свірыдавічам адносіны камандзіра да мяне прыкметна змяніліся. Не, ён не злаваўся — выхаваны афіцэр! Ды i час не той, не пры царызме. Ён проста неяк аддаліўся i мент звяртаў увагі на мяне. Дзеншчыком я даўно не лічыўся; яшчэ ўлетку, у Таржку, Залонскі прызначыў мяне памочнікам штабнога каптэнармуса. Але гэта проста так, для формы. У сапраўднасці я аставаўся дзеншчыком, бо самому мне падабалася быць бліжэй да Катрусі, ды i яму, камандзіру, без маіх паслуг жылося б цяжэй,— ён любіў парада к, чысціню, камфорт. Але калі прыехала пані, Залонскі радзей пачаў карыстацца маімі паслугамі — толькі на службе, у палку. Аднак не забараняў мне наведвацца на кватэру. Я зрабіўся вольным казаком — гуляў, дзе хацеў. Паездка туды на трамваі, зварот назад, у казарму, часта пехатой, пад асеннім дажджом (ні разу, якая ні была б пагода, не запрасілі мяне пераначаваць),— забіралі нямала часу i адрывалі ад салдат, ад жыцця ў палку. Таму шмат чаго, што рабілася ў тыя асеннія дні ў палку, я прамаргаў, гледзячы на Катрусіны бровы i слухаючы кпіны лакеяў у людской дома пані Галай.

A ў палку вялася вялікая работа. Іван Свірыдавіч не з'яўляўся, але выйшла так, што ён жыў сярод салдат. Дарэчы, не адзін я прамаргаў змены, якія адбываліся ў настроі салдат. Залонскі таксама. Ён не кожны дзень з'яўляўся ў палку — невядома, дзе адсутнічаў, як i некаторыя іншыя афіцэры, апраўдваючы гэта тым, што, маўляў, усё адно ўсімі справамі кіруе палкавы камітэт. Але ўлада Свірскага была падкошана нябачнай прысутнасцю Івана Свірыдавіча. Даволі было кулямётчыкам чатыры дні пабыць пад яго камандаваннем — i настрой ix змяніўся. Пасля тлумачыў мне Іван Свірыдавіч, што полк наш быў моцным арэхам эсэраўска-меншавіцкім: у такія запасныя часці, асабліва на унтэр-афіцэрскія насады, у пісары, на склады, капцёркі набівалася нямала розных дробных буржуйчыкаў, якія баяліся фронту i хацелі перасядзець вайну ў тыле.