Іван Шамякін - Сцягі над штыкамі

Мяне нават епалохала такая бязлюднасць прыгараду. Як жа будзе абараняцца Петраград ад войск Карнілава? Наіўны хлопчык, я ўяўляў любую вайну толькі ў выглядзе лініі фронту з акопамі i траншэямі. Не ведаў яшчэ, што рэвалюцыйная вайна — наступленне i абарона — патрабуе асаблівай тактыкі.

На чыгуначным пераездзе станцыі Тайцы грузавікі затрымаў узброены рабочы. Латыш спытаў, дзе камандзір атрада. Вартавы паказаў на ўзгорак, там віднелася адзінокая жоўтая будыніна. Грузавікі завярнулі з шашы на пыльную палявую дарогу. На ўзгорку каля высокага дашчанага плоту з зямлі ўзняліся рабочыя i прыветліва махалі вінтоўкамі, шапкамі.

Падпалкоўнік Залонскі вылез з кабіны другога грузавіка, на першым ехаў латыш. Я саскочыў з кузава і... далібог жа, аслупянеў. Ад дома ішоў да нас... Іван Свірыдавіч. Але, той самы Іван Свірыдавіч Галадушка, віцебскі рабочы, салдат, пасля — ротны пісар, асуджаны трыбуналам амаль год назад да смяротнай кары. У першы міг я не паверыў вачам сваім: ці не прывід гэта ад нязвыклай язды? Але глянуў на Залонскага i ўбачыў, як той пабялеў. Значыцца, сапраўды да нас ідзе Іван Свірыдавіч, жывы, здаровы, у скуранцы, на папрузе — маўзер у драўлянай кабуры. Ледзь прыкметна ўсміхаецца. Радасць мяне апанавала такая, быццам я сустрэў бацьку роднага. Хацелася закрычаць. Але першы кінуўся да Івана Свірыдавіча латыш.

— Таварыш Галадушка! Прымай кулямётную каманду, якую табе абяцалі. З такімі арламі ты можаш пакласці тут усіх карнілаўцаў.

Яны ціснулі адзін аднаму рукі. Салдаты здымалі з грузавікоў «максімы», весела гаманілі з рабочымі, а мы з Залонскім стаялі як на парадзе. Чакалі. Латыш, нарэшце, успомніў пра Залонскага. Пазнаёміў:

— Камандзір палка... Свірскі. Не, Свірскі — гэта той, з камітэта, што спалохаўся Карнілава. Падпалкоўнік — чалавек больш рашучы. Прабачце, забыўся ваша прозвішча... Грамадзянін падпалкоўнік сам пажадаў размясціць кулямёты.

Іван Свірыдавіч з той жа ўсмешкай паднёс руку да зашмальцаванай кепкі:

— Камандзір атрада Чырвонай Гвардыі Галадушка.

Залонскі таксама казырнуў, але нічога не сказаў — пэўна, заняло дух, ніяк ад нечаканасці апамятацца не мог.

Тады Іван Свірыдавіч растлумачыў латышу:

— Мы з падпалкоўнікам... тады капітанам... разам ваявалі.

— О, старыя знаёмыя! Зусім добра! — і, абыякавы да таго, як сустрэнуцца старыя знаёмыя, кінуўся назад, каб паспяшыць з выгрузкай. Здалёк ужо крыкнуў: — Падпалкоўнік! Я пакідаю вам адзін аўтамабіль. Але прашу не затрымліваць! Нам трэба яшчэ вывезці на пазіцыі некалькі атрадаў!

Іван Свірыдавіч сказаў:

— Мяне радуе, грамадзянін Залонскі, што вы тут, з намі, а не там, — ён махнуў рукой на поўдзень, уздоўж чыгункі, адкуль чакалі карнілаўцаў.

Нарэшце Залонскі здолеў загаварыць.

— Вы дрэнна думаеце пра мяне, Галадушка. Я ніколі не ішоў супроць народу...

— На судзе вы моцна спалохаліся.

Вельмі непрыемны для падпалкоўніка быў гэты напамінак — па твары ўбачыў я, бо даўно ўжо навучыўся пазнаваць настрой яго па твары, вачах, нават па руках — як пальцы перабіралі партупею ці прыгладжвалі валасы. Ажно пасінеў яго твар ад напамінку таго i рука нервова начала папраўляць рамень партупеі.

— Я адказваў за батальён. Мяне маглі судзіць...

— Аднак не судзілі. Судзілі нас. Але не будзем старое ўспамінаць. З таго часу шмат вады сплыло. Дзякую, што прыйшлі на дапамогу. Ваша ўменне i вопыт будуць дарэчы.

Узрадаваны гэтымі словамі i, безумоўна, магчымасцю хутчэй скончыць размову, размясціць кулямёты i развітацца з Галадушкам, Залонскі тут жа рушыў да салдат.

Тады Іван Свірыдавіч падышоў да мяне, абняў, як сына, вочы яго свяціліся шчырай радасцю.

— Здароў, Піліпок. Я рады, што ты жывы, здаровы! Падрос. Малайчына. Баяўся я, што яны i цябе пад трыбунал падвядуць. Начамі не спаў — думаў i перажываў, што нічым памагчы не магу. Хаця б папярэдзіць цябе... Ды не было як...

— А як жа вы... Вас жа расстралялі...

Іван Свірыдавіч сумна ўсміхнуўся.

— Злітаваўся цар-бацюхна... з ыекаторых салдат: замяніў расстрэл пажыццёвай катаргай. Хацеў загнаць нас у магілы больш пакутлівай смерцю. Ды народ ратаваў. Цару далі па шапцы, жандараў у турму. Цяпер душыцелю свабоды i кату Карнілаву галаву здымем. А там i да Керанскага чарга дойдзе. Рэвалюцыя, Піліп, не скончылася. Уладу павінны ўзяць рабочыя, салдаты, сяляне, Так вучыць Ленін...

Ён нагадаў пра Аеніна — i я спытаў:

— Вы страчалі Леніна?

— Не, брат Піліп. Пакуль я дабіраўся з катаргі, буржуі i эсэры хацелі арыштаваць правадыра рэвалюцыі. I Ленін быў вымушаны выехаць з Шцера. Куды — ведае толькі той, каму трэба ведаць. Чуў такія словы — канспірацыя, падполле? Аднак раскажы ты. Што за полк? Адкуль вы прыбылі ў Піцер? З фронту?