Іван Шамякін - Сцягі над штыкамі

Пайшлі дажджы. У такі час i ў нашых мясцінах хапае сырасці. Але ў тую познюю восень дождж можа паўмесяца ліў штодня. Салдацкія зямлянкі заліло вадой, у траншэях i акопах яе на калена, сценкі, брустверы апаўзлі. Нават з каманднага бліндажа я выліваў дзесяткі вёдзер, гадзінамі працаваў так, што лоб не прасыхаў. Немцам, відаць, было яшчэ горш, бо нашы пазіцыі на ўзвышшы, а ix — у балоце. Можа таму аднойчы раніцой, калі, здавалася, зямлю заліваў сусветны патоп, а салдаты пахаваліся дзе хто мог, немцы знянацку, без артылерыі, атакавалі пазіцыі батальёна, парэзалі калючы дрот i ўскочылі ў акопы першай лініі.

Паны афіцэры яшчэ спалі пасля карцёжнай гульні, калі ўсчалася страляніна. Выскачылі з бліндажа ў кашулях. З пярэдняй лініі панічна беглі салдаты. Залонскі адразу зразумеў, што здарылася. Выхапіў рэвальвер і, лаючыся, пагнаў салдат назад.

Я дагнаў Залонскага i перадаў яму шынель. Пасля ён хваліў мяне за гэта i расказваў як пра новы мой подзвіг: во, маўляў, які малайчына яго дзяншчык!

Атака захапіла, як плынь ракі, i я бег разам з іншымі на першую лінію. Па траншэях, па полі, угрузаючы ў твань. Захлынаўся ад «ура» i дажджу. Чаму бег? Навошта? Без зброі. Бег пакуль, пакуль не ўбачыў перад сабой немца ў рагатай касцы, з якой сцякала вада. У яго быў разяўлены рот. Немец скочыў наперад i лёгка i спрытна, як на вучэнні, праткнуў кінжальным штыком нашага салдата. У жывот. Штык выйшаў збоку ад хлясціка. За якія, можа, два крокі ад гэтага салдата быў я, i бліскучае лязо, што выйшла з яго спіны, нацэлілася на мяне. Я застыў на месцы, малы, бездапаможны. Не ад страху. Ад неспадзяванасці. Помню, што па лязе не пацякла кроў — з яго сцякала ўсё тая ж чыстая нябесная вада. Але салдат узмахнуў вінтоўкай, выпусціў яе i пачаў валіцца на Спіну. Мабыць, у гэты ж міг нехта з нашых стрэліў у немца, бо той таксама выпуСціў вінтоўку i ўпаў тварам у гразь.

Салдат ляжаў на спіне, i нямецкі штык тырчаў у яго жываце, цяжкі прыклад вінтоўкі дзіўна гайдаўся. Я стаяў над ім. Салдат быў жывы; Ен убачыў мяне i прахрыпеў:

— Браток, выцягні...

Я рвануў вінтоўку, Тады пырснула кроў, Пацякла па шынялі на зямлю, змяшалася з дажджом i гразёю.

— Санітара...— прасіў салдат.

Але я аглух, анямеў. Не чуў ужо ні «ўра», ні стрэлаў, ні шуму дажджу, ні стогнаў i просьбаў параненых. Немец таксама быў яшчэ жывы. Ён стагнаў i таксама аб нечым прасіў — па-свойму, па-нямецку,

Можа быць, што з таго моМанту скончыЛася для мяне рамантыка вайны. I купанне мае ў славе скончылася. Я выкупаўся ў крыві, у гразі, пад асеннім дажджом — у жудасцях вайны. Ладна скроены, чысценькі шынялёк мой ператварыўся ў брудную анучу, I мне ніколькі не шкада было яго. Каб i крыж згубіў, таксама, напэўна, не засмуціўся б.

Атаку адбілі. Але радасц! не было ні ў салдат, ні ў афіцэраў: многа лягло нашых. Падпалкоўнік Шувалаў адразу пасля бою смяртэльна напіўся I, п'яны, плакаў.

Адзін Залонскі, па-ранейшаму стрыманы, спакойны, зрабіўся яшчэ больш дзейны, даваў загады аб умацаванні абароны, аб пахаванш забітых, эвакуацыі раненых, пісаў данясенні, рэляцыі.

У баі асабліва вызначыліся прапаршчык Дакука i радавы Галадушка.

Дакука першы падняў свой узвод, застрэліў нямецкага капітана, які камандаваў атакай, захапіў яго планшэтку. У прапаршчыка не загаілася яшчэ старая рана, а яго зноў паранілі. I зноў ён адмовіўся паехаць у шпіталь. Піў, крывіўся ад болю, ад гарэлкі i... чытаў вершы:

Дзіўна: колькі я пасля перачытаў вершаў — i ніводнага не помню... А вось тыя, што чытаў Дакука, дагэтуль помню, хоць тады не разумеў ix. Толькі ў Акадэміі ўжо даведаўся, што больш за ўсё прапаршчык чытаў Блока i Буніна.

Да таго дня іншыя афІцэры, аКрамя хіба Залонскага, ставіліся да Дакукі з насмешкай i паблажлівасцю — я ўсё прыкмячаў,— як дарослыя да малога, як паны да адукаванага мужыка. З тае атакі адносіны да яго змяніліся, але ўбачыў я гэта пазней, калі сам трохі апрытомнеў ад крывавага відовішча, Усё калечыла душу вясковага хлапчыны ў той дзень, Другім жудасным відовішчам было пахаванне забітых. Пасля артналёту, хавалі хоць па-чалавечы, па-хрысціянску: адпяваў поп, грымеў салют. А тут — пад праліўным дажджом забітых без дамавін апусцілі ў яму, куды наліло вады. Целы патанулі ў жоўтай вадзе, Усплылі шапкі, якія клалі на грудзі забітым. Поп прабубніў колькі хвілін, калі нябожчыкі ляжалі над голымі бярозамі, без кадзіла — яго заліло дажджом, i знік. Не было салюта. Стаялі Залонскі, яшчэ два-тры афіцэры, я ды паўузвода салдат.