Янка Брыль - Дзе скарб ваш

— Дарагі мой,— кажу яму,— авансаў у нас не даюць!..

* * *

«Маскоўская бабця», як яна сама сябе называе, мая выпадковая, ліпкая карэспандэнтка, абруселая ганарлівая полька, якую я, як гаворыцца, i ў вочы ні разу не бачыў. Просіць кніжак, пасылаю.

I вось, пасля яе чарговага пенсійна-вольнага пісьма, з какетліва-недарэчнымі заўвагамі «шэптам» (яе слова), успомніў я другую бабцю, беларускую, з раённага. гарадка. Сувязная майго сябра-партызана, калі мы разам у яго абедалі, прыстае да гаспадара з недаедзенай бульбайпюрэ са свае талеркі — з поўнай упэўненасцю, што гэта яму павінна быць прыемна...

* * *

Колішні партызан-сэрцаед, а цяпер стары валацуга. Завітаў у пасёлачак i пачаў падладжвацца да ўдавы, колішняй знаёмай дзяўчыны, каб ім цяпер сысціся. Першая «гаспадарская» прапанова — карову прадаць. Разлік вельмі просты — i пра сена не трэба будзе думаць, i грошы будуць на першы пачатак. А далей ужо славутае «Бог — бацька».

Яшчэ адно нікчэмнае «перекати-поле», якога i я памятаю — у п'яную прысядку, з трыма гадзіннікамі: два на руцэ, a трэці ў кішэньцы, з выпушчаным ланцужком. Цяпер ён пры гальштуку, пад капялюшам. I гаварыць нам няма пра што...

* * *

Каля сядзібы на далёкім водшыбе ад пасёл ка — многа толькі што наколатых альховых дроў, чырванаватых на зрэзе. На добрым полымі, што вельмі дарэчы халоднай раніцай, грэецца чорны кацёл пад накрыўкай, з-пад якое відно, як варацца яблыкі свінням. Побач чародка белых курэй. Сабака, нейкі аж надта будзённы, сустрэў мяне леным брэхам, а цяпер маўчыць. Гаспадыня пачулася здалёк ад ганка. Прывітанне i расказ пра новы клопат:

— Каршун во пеўня прыбіў. Дарэзала.

Голы певень ляжыць у вялікай місе.

— Куры да Немана ідуць, а ён сядзе на дрэве i цікуе, ліха яму, чакае. Ледзьве адабрала.

Добра пагрэцца гутаркай. I я кажу:

— Трэба было i каршуна сюды. Удвух аскубсці.

Яна прымае мае:

— Калі ж стрэльбы няма...

Найлепшая ў вёсцы рыбачка, яна, чаго добрага, i са стрэльбай справілася б.

Як i многія цяпер, прапануе ўзяць яблыкаў — во, кошычак ці вядро. Дзякую, адмаўляюся, i прыемна думаецца, што яна гэта не ад вельмі шчодрай сёлета садавіны, але i ад сваёй дабрадушнай гасціннасці.

Пайшоў далей, па сцежцы над Нёманам, пад дубамі.

* * *

Успамінаецца сяды-тады, як Ігар Шклярэўскі ў маскоўскім ЦДЛ, Цэнтральным Доме літаратараў, па-зямлядку прысеўшы да стала, дзе я абедаў, загаварыў пра сваю любоў да Броўкі:

— Ён адзін зрабіў больш за ўсіх вас там, разам узятых. Я яму на пахаванне кветкі вазіў, а я не кожнаму павязу!..

Трэба было, як потым падумалася, сказаць яму:

— Ах, Ігар Іванавіч, а я ж так спадзяваўся!.. Тым больш што прычына той яго закаханасці

амаль адразу ж i выявілася:

— Ён мне кватэру даў!..

Калі дзяжурыў там, у Маскве, як сакратар Саюза пісьменнікаў СССР.

* * *

Як нечакана i як прыемна было заўважыць у гушчары дваццатага тома Поўнага збору твораў Дастаеўскага выказванне, якое, чаго добрага, упершыню вось будзе перакладзена на нашу мову: «У сякая здаровая i зямная ci л а верыць у самую сябе i ў сваю праўду, i гэта найпершая адзнака здароўя народнага. Гэтая народная вера ў сябе i ва ўласныя сілы — зусім не застой, а, наадварот, залог жыццёвасці i энергіі жыцця i аніяк не выключав прагрэсу i вялікага поспеху. Без гэтай веры ў саміх сябе не выстаяў бы, напрыклад, на працягу вякоў беларускі народ i не выратаваў бы сябе ніколі».

* * *

Трыццаць чацвёрты год пайшоў, а памятаецца сентыментальна-рамантычная руская дамачка, што пісьмы нам пісала даволі доўга пасля знаёмства ў гагрынскім Доме творчасці. I муж яе памятаецца, маўклівы лейтэнант, што быў у Мінску ў камандзіроўцы, пазваніў ды зайшоў. Выпіў, пераначаваў, пазычыў сто рублёў — i «был таков». Можа, яшчэ i рады быў,— рэаліст!..

* * *

А чым не тыпы тыя молада-тлустыя браты, што, закончыўшы вучылішча на скульптараў, халтураць на помніках? Добра мяне памарочыўшы, добра ўзяўшы, на развітанне запрашалі прыязджаць i потым... Калі мы ездзілі з Анікейчыкам глядзець на «палігоне» валун для Караткевіча, яны зноў «ветліва» спыталіся, чаму я так доўга не быў...

* * *

Мікалаеўскія грошы. Наша маці хавала ix ад унучкі, якая выкрадала з яе старога куфра гыя прыгожыя паперкі, каб пазабаўляцца. Праз чвэртку веку пасля рэвалюцыі. Няўжо ўсё верыла, нястомная векавая руплівіца, што «яшчэ пойдуць»?

Нарачанскі кульгавы дзядок, пан Яцына, з турыста-нумізмата патрабаваў рубель за злоты: «Едын за едын!..» Бо столькі ж укладзена працы i ў тыя, польскія паперкі!