Янка Брыль - Дзе скарб ваш

Нават сатырыка можна давесці да такога росквіту.

Ды што хацець, калі на Андрэевым юбілеі прывітанне ЦК партыі чыталася так: «Наш дорогой, уважаемый...», а тады, адарваўшыся ад паперы: «...я сказал бы: наш обожаемый Андрей Егорович!..»

Обожаемый начальствам сатырык — з'ява, трэба сказаць, унікальна-гістарычная. Адзнака доўгага перыяду застою, пра які мы сёння ўжо гаворым. Як-ніяк, a другі год перабудовы.

* * *

На пісьменніцкім з'ездзе ў шэсцьдзесят шостым годзе старшынёй падліковай камісіі быў абраны Алесь Бачыла. Потым расказваў, як адзін памяркоўна-ціхманы саюзапісьменніцкі чыноўнік сам-насам, па службе ўгаворваў яго замяніць Броўку трыццаць бюлетэняў з адзнакай «супраць» — на чыстыя. Каб не Алесь, а яшчэ адзін паслухмяны рахманец, дык i зрабілася б так.

Пасля ў пакой, дзе працавала падліковая камісія, ткнуўся сам загадчык аддзела культуры ЦК партыі, відаць, з падобным намерам. Але Бачыла папрасіў яго, як старонняга, выйсці. Што яму, вядома ж, у далейшым не забылася.

Пазней на нашых з'ездах — асабліва ў 76-м i ў 81-м — над такімі камісіямі добраахвотна віселі сам сакратар ЦК па ідэалогіі i два прыдворныя веселуны, Празаік i Драматург. Таварыш сакратар браў на сябе права праводзіць першы пленум толькі што абранага праўлення асабіста, замест новага старшыні праўлення, як належыцца па статуце, сам называў кандыдатуры загадзя зверху намечаных сакратароў ды членаў прэзідыума. I супраць яго ніхто не асмельваўся ці не хацеў выступаць — тут жа славутая думка «адтуль»!..

* * *

Такое трэба забыць, выкрасліць з памяці, а яно ўсё жыве там...

Два нашы i прыезджы госць запрасілі мяне па тэлефоне ў гасцініцу, дзе яны святкавалі сустрэчу. Пайшоў, стары дурань, бо гэта ж добрыя хлопцы, таленавітыя, бо з моладдзю добра i трэба дружыць.

Свае яшчэ трохі трымаліся на нагах, а госць, колькі яго ні адмочвалі пад халодным душам, так з тое ванны i не выйшаў...

I яшчэ:

Маскоўскі медык паглядзеў там, у сталіцы, спектакль па нашай п'есе, выпадкова даведаўся, што аўтар на адным з ім курорце, спецыяльна знайшоў яго i наведаў. А потым скардзіўся мне:

— Пагаварыць хацелася, падзякаваць, а ён i лыка не вяжа. I дзве бойкія бабы пры ім смярдзяць перагарам...

Такое трэба забыць, ахоўваючы памяць таленавітых. I так жа нямала гэтага, што трэба ўтойваць!

* * *

Пасля мюнхенскай змовы 1938 года Польшчу ў Заходняй Еўропе называлі шакалам Герман!!. Пішуць пра гэта — сам i палякі. («Пшэглёнд тыгоднёвы», 7. VI. 1987 г.) Трэба вучыцца такому позірку на сваю гісторыю.

* * *

Маладзенькіх герояў скідзельскага падполля вешаць прывезлі ў родны гарадок.

Маці аднаго з ix, пакуль дабегла з дому на плошчу, ссівела.

* * *

Схематычная, з псіхалагічнымі правалам! аповесць — нібы адзін каркас, якія прыязныя крытыкі запоўняць у артыкулах сваімі домысламі.

* * *

Брэсцкі раён.

Перагружанасць вясковых дзіцячых садоў разьбою па дрэве. Заблудзіць можна малому паміж тымі фігурамі. I раскоша такая ўсюды, ужо ўсярэдзіне, што дзеці, чаго добрага, дахаты ўвечары дамоў ісці не хочуць.

Дома бацькам, хоцькі-няхоцькі, трэба падцягвацца да ўзроўню садзіка.

* * *

Старая, нямоглая Танкава Люба поле грады, a курортнікі ідуць нарачанскім берагам каля іхняй дачы — i гаспадыня чуе — гавораць:

— Во, наймічцы i выхаднога не даюць!

А потым i другое:

— Што вы, у яго ж толькі кухарак дзве!..

«Голас народа — голас божы».

Хоць i катарга ў гэтай бабулі Любові Андрэеўны з дзецьмі-ўнукамі-праўнукамі, хоць i дзеду, народнаму паэту-акадэміку, штодня хапае таўкатні на гаспадарцы. Апроч вершаў. Асноўная рабочая сіла — дзед i баба.

* * *

Раней i нам, i мы самі далдонілі пра ідэйнасць. Цяпер — пра праўду. A ў чым яна? I колькі яе можна?

Слухаючы даклад.

Што гаворыцца i што застаецца ў падтэксце?..

* * *

Бабка — прыбіральшчыца каля грамадскага туалета над ракою. Восьмае сакавіка, i я, праходзячы міма, кажу ёй:

— Ca святам вас!

Яна, i рукой не махнуўшы на гэта, толькі з нейкай трохі ўсмешкай:

— Тут мае свята...

* * *

«Таварыш — Гаўнаварыш». Груба. Але i справядліва, калі пра чалавека пустога, які толькі што жыве, існуе, «варыць»...

* * *

У добрага ўкраінскага пісьменніка ў абласным цэнтры свой дом i цэлых пятнаццаць сотак саду-агарода. Паказвае нам, беларусам, свае любімыя дрэўцы, якія ўжо хораша родзяць.

— Гэтыя сліўкі заўтра можна будзе есці,— гаворыць ён гасцям, a ў падтэксце нам весела чуецца: калі вас не будзе...

* * *

Мой першы медаль, найпершая ўзнагарода — «За доблестный труд в годы Великой Отечественной войны». Я нават i калодачку купіў. А госць далёкі — нашмат старэйшы брат, выкладчык рабфака з Урала,— усміхнуўся i сказаў: