Янка Брыль - Дзе скарб ваш

* * *

Пра сл i вы, пасаджаныя дванаццаць год таму назад, што ўсё яшчэ, красуні ўпасвеныя, не родзяць, i мы пагаворваем, ці не ссекчы ix, сёння, абтросшы з ix некалькі спелых слівак, механічна сказаў: «А можа, разбўркаюцца i будуць радзіць?»

Так пра малых гавораць, якіх трэба пабудзіць: «Нічога, разбуркаецца i ўстане».

Яшчэ адно слова з маўклівай вясковай памяці.

* * *

Зноў падумалася пра Евангелле ў маёй брызентавай торбе ад «хобатнага» супрацьгаза. Кніжка малафарматная; густа надрукаваная на тонкай, моцнай паперы, i ўсё ў ёй, кожны абзац ды абзацык, так шчодра, акуратна пранумаравана, што мне заўсёды не падабалася, ад чаго хацелася абтрэсціся, каб у цыфіры не хавалася, не прападала тая мудрая паэзія, што ў пэўнай меры была мне знаёмая, што непасрэдна, а што ў падачы Талстога i іншых вялікіх у сусветнай літаратуры. Кнігу гэтую, зручную ў паходным жыцці, падаравалі мне сябры з загорскіх пяцідзесятнікаў. Амерыканскае выданне.

Евангеллем маці блаславіла мяне ў войска, што аказалася блаславеннем i на вайну, i ў палон, i на ўцёкі з яго. Не прыпомню, як ні стараўся падступіцца да гэтага, як i колькі я чытаў яго... Раптам успомнілася, пішучы гэта, як адзін з найбліжэйшых — Валодзя Васілеўскі на арбайтскамандзе ў вёсцы Альтэнведаль захварэў, i я даваў яму сваю кнігу, каб лягчэй было аднаму за кратамі, на саломе. A ўцякаючы ў сорак першым годзе, пакінуў яе другому з найбліжэйшых, паэту Юліку Сяргіевічу.

Не памятаю, ці я, пасля нашай з Юлікам сустрэчы ў ягоных Ленкавічах, ажно ў шэсцьдзесят пятым годзе, спытаўся пра далейшы лес майго блаславёнага амулета. Ці вынес Юлік яго з Нямеччыны, ці быў ён з ім у новай няволі, у савецкім Казахстане?..

* * *

Ад культурна-прыгожай прозы Галсуорсі — думкі пра дзве такія вялікія i ўпэўненыя ў сваёй несмяротнасці мовы, як англійская i руская, на якой чытаю.

Адзін з маіх сяброў шкадаваў, што не пайшоў у польскую літаратуру, другі пайшоў у рускую. Аднак раздвоенасць у ix засталася — паміж родным i чужым, да свайго ўсё-такі цягнула. A ў мяне падобная раздвоенасць аказвалася час ад часу ў тым, што вельмі зайздроспа бывала да багацця i поўнай бяспекі літаратур мацнейшых, да польскай у меншай меры, больш да рускай, дзе мае куміры, у цэнтры якіх i найвышэй Леў Мікалаевіч.

Думкі, пачуцці такія — не толькі ў нас, беларусаў, але i ў іншых прамежкавых народаў i іхніх літаратараў, па сваёй i не па сваёй віне абдзеленых лесам.

* * *

Мухі дарма намагаюцца вылецець з пакоя на двор, дзе сонечна, лепяцца да непераможнай празрыстасці. A маленькія шэра-зялёныя птушкі з бэзавых кустоў дарма намагаюцца хапаць тых мухаў, толькі дзёўбаюць ды дзёўбаюць у гэтае цвёрда ды гладка празрыстае, у што цюкаюцца іхнія дзюбкі, адкідаючы галоўкі ад такой жа блізкай спажывы.

Прыдумаў жа нехта гэтую таямнічую празрыстасць, для ix безназоўную — шкло.

А я, такі вялізны ды гомасапісты, так i не ведаю, што гэта за птушкі, i няма тут у каго пра ix спытаць [ 26 26 Па Энцыклапедыі прыроды Беларусі ўдакладніў, што гэта малінаўкі, або — яшчэ прыгажэй — заранкі. ].

* * *

Пяць гадзін сну ў ніжнім пакоі з прыадчыненым акном, за якім, на ўсім нашым ператомленым спёкамі свеце — свежасць, патоля, дзякуючы двум за двое сутак абложным дажджам. Пасля ўмывання пад ліпай — паход па малако, Дарога без апрыклага гарачага пылу, з лужынамі, з цвёрдай шырокай каляінай, па якой легка ідзецца. I не надыхацца свежасцю, не нацешыцца ўдзячнай за нябесную ваду зелянінай, што так цярпліва i доўга чакала гэтай вады... Потым снеданне з чорствым хлебам, маладою бульбай, сонечнымі памідорамі, не зусім астылым сырадоем. Ну, а тады — трэба ж i працаваць, каб адчуваць сябе нармальна.

Пакуль што ўсё яшчэ не пішацца, што, можа, i нармальна настолькі, каб не панікаваць. Чытаць — спачатку здаецца — зусім ужо няма чаго. Бяруся зноў за «Избранные произведения прогрессивных польских мыслителей».

Пасля «Точинского манифеста» — Сташыц. Пры ім чамусьці амаль заўсёды ўспамінаецца другое вялікае імя — Лелёвель, які тут пойдзе далей. Калі да другога імя я пасля школы вяртаўся неаднойчы, то з Міцкевічам, то з Герцэнам, то з іншымі, дык першае — высакародна мудры, сіва-прыгорблены Станіслаў Сташыц — помніцца з урокаў гісторыі, цьмяна помніцца, бо, відаць, нецікава было нам тое тады i ў памяці захавалася толькі імем вялікага паляка.

Дык вось чытаю. Цікава, карысна. А стома ўсё роўна падкрадаецца спакваля. Праўда, чытаю ўжо блізу чатыры гадзіны. I, можа, не дзіўна, што хочацца i пазяхнуць, i прылегчы, i пасядзець, адклаўшы кнігу з акулярамі на ёй, з надоўга заплюшчанымі вачыма. 1м дастаецца, даўгавата ўжо я папярэджаны пра катаракту ў перспектыве, я забываюся пра гэта, i кропель фінскіх даўно ўжо няма.