Генрых Далідовіч - Цяпло на першацвет

— Бацька на рабоце, мы гуляем, а сена мокне,— бядуе маці.— Не зусім добра ўсё выйшла... Пападзе нам сёння. Хіба як папяросамі бацьку ўлагодзім, каб не крычаў. Ну, пакажы...

Я падаю ёй пакунак. Яна развязвае матузок, разгортвае паперу i разглядвае.

— Добры касцюмчык! — радуецца маці.— I колер харошы, i падкладачка мякенькая, i моцненькі. Я таго не мела ў твае гады... Шануй толькі.

— Ara,— згаджаюся я.

— Мы адзяём, кормім, а ты вучыся... Цяпер вучыцца можна: хочаш на настаўніка падавайся, хочаш на лётчыка старайся. Ты шчаслівы, што нарадзіцца ведаў калі...— кажа маці, задумваецца i як бы сумуе аб нечым.— Ну, стала далека грымець, то падаліся, сынок. Не з цукру, не растанем.

Мы выйшлі з-пад елкі, пабеглі па сцежцы, цёплых мутных лужынах, i я чуў, як дробна, гулка шалясцяць па маім пакунку празрыстыя чыстыя кроплі дажджу.

1973

Алена Пятроўна, пажылая, маці трох дачок i бабуля міленькага «жэўжыка» Толі, яшчэ сама з маладою красою, «вялікая начальніца», занепакоілася. Не пра сям'ю, не за сябе,— для гэтага ў яе заўсёды не хапала часу. Яна затрывожылася — у каторы раз! — па рабоце: у пачатку жніўня нечакана палілі дажджы. Зацабанілі не ў пору: толькі ўзяліся жаць, выпусцілі на поле ўсе камбайны, жняяркі, абяцалі хутка зжаць жыта, не даць абсыпацца ніводнаму каласку, як серадою, на другі дзень жніўня, прыпарыла, стала так душна, што не было чым дыхаць. Незаўважна з-за небакраю вынырнулі маленькія, цёмныя, зусім не дажджавыя хмаркі, не паказвалі нават на морась, як пасля полудня яны расплыліся, пашарэлі i зацягнулі неба. Тады стала відаць, што будзе лівень.

Але спачатку пасыпаў густы i буйны град. У адно імгненне зламаў, злажыў жыта. Тады ўжо забухаў гром i разгулялася маланка, абрынуўся дождж. З неба, якое стала шэрым, амаль сівым, лілося праз колькі дзён — на дарогах i лагчынах сабраліся лужыны, паднялася вада ў рэчцы, выплыла з берагоў, затапіла сенажаці. Плавалі па вадзе пракосы, гарэла i прэла ў копах сена.

Алена Пятроўна Тышкевіч — колішні аграном — добра ведала, што значыць — дождж у жнівень. Яна выехала з горада, гойсала на «казле» па раёнах i бачыла, як перажываюць людзі, клянуць надвор'е, бяруцца рукамі за галовы, гледзячы на палеглае жыта. Нічога благога на людзей нельга было сказаць, думала яна, калі гаварыла з імі: усе стараліся. Але ж пагоды не закажаш... Хоць нешта будзе: дзе цішэй, дзе вышэй, машынамі, рукамі, але сажнецца. Абы не аблажыла непагадзь надоўга, не сапрэла i не прарасло зерне.

Алена Пятроўна вярталася дамоў неспакойная: хацелася, каб усё было добра, як думалася. Ехалі ў «козліку» ўдваіх: шафёр, малады хлопец, толькі сёлета з войска, i яна. Выбіралі палявыя ўбітыя сцежкі, любаваліся на загоны зялёнай бульбы. Засмучала толькі тое, што нават з кабіны відаць былі жукі на ёй. Падумала: «Прыбілася во халера...»

З жалем глядзела на высокую, буйнакалосістую, але зложаную збажыну, глядзела i не заўважыла, як ускочылі ў вёску. Дамы былі адзін пад адзін — новыя, у нямецкі вугал, з вялікімі выцацкаванымі верандамі, абгароджаныя жоўтым смалістым частаколам. Гарадзілі нядаўна: збоку платоў на высокай траве яшчэ ляжала рудая скручаная кара, валяліся абрэзаныя нажоўкаю верхавінкі-калочкі.

Вуліца была пясчаная, ішла спадзінай — на ёй збіралася вада, сплывала з двароў i агародаў, нават платы стаялі на вадзе, таму i падгнівалі знізу. «Газік» буксаваў — залятаў у яміны, выбітыя машынамі.

«Не могуць пяску насыпаць, падняць дарогу вышэй»,— падумала Алена Пятроўна i старалася прыпомніць, які тут саўгас — за многія гады работы на сваёй пасадзе ведала амаль усе сёлы вобласці.

«Газік» ускочыў у глыбокую каляіну i стаў, не мог выбрацца з гразі. Шафёр i назад яго падаваў i рваў уперад — выехаць не мог.

— Не выберамся, Пятроўна,— сказаў ён вінавата.— Трэба шукаць, каб хто выцягнуў.

— Што ж ты так? — незадаволена прамовіла яна.

— Што я! — апраўдваўся ён.— Дарогі... Трэба ісці па трактар...

— Не я ж пайду,— буркнула Алена Пятроўна, хоць падумала: хлопец не вінаваты, чаго на яго злавацца?

Шафёр адчыніў дзверцы, хацеў пераскочыць лужыну, трапіць з машыны на сухі грудок, але не дастаў да яго, плюхнуўся ў ваду.

— Эх, ты, мужчына! — усміхнулася Алена Пятроўна.— Падкаці камень, я ж не буду скакаць.

Хлопец паслухаў, скаціў з грудка ў ваду валун, укінуў яшчэ колькі дробных каменняў, але яны патанулі, нават не паказаліся з вады.

«Трэба пашарсціць ix крыху, не могуць сабе дарогу замасціць»,— рашыла Алена Пятроўна, адзела балоневы плашчык, які дасюль ляжаў у машыне на парэнчы, вылезла з кабіны i скочыла на камень. Трымаючыся за плот, стаўляючы ногі між частаколін, перайшла па жэрдцы лужыну; гаспадар, што ставіў тут плот, быў прадбачлівы: у гэтым месцы радзей прыбіваў калочкі.