Генрых Далідовіч - Цяпло на першацвет

— Але так жа прыніжаеш сябе, ганьбіш,— сказаў я,— смяяцца будуць, папіхаць.

— А ты папіхайся, сціскай зубы ды пра сябе думай, гадай, што табе будзе за гэта,— сказаў Уладзімір Пятровіч.— Будзе час, ты даб'ешся свайго, трэба ўмець i крыху пацярпець, i памаўчаць.

«Калі я вучыўся, я не думаў пра гэта,— падумаў я,— цяпер я стаў рабіць — стаў i жыць. I як усё цікава, проста i незразумела. Сапраўды, я дасюль жыў па кніжках, толькі цяпер я пачынаю глядзець на ўсё сваімі вачамі».

— Я, можа, табе такога не сказаў бы, каб не паглядзеў гэтых колькі хвілін на цябе,— сказаў Уладзімір Пятровіч,— Не тую ты ўзяў ноту. Абломіць Іван Сямёнавіч цябе, казлом адпушчэння будзеш.

— Чаму? — здзівіўся я.— Што ж я раблю такога благога?

— Мне яшчэ гэта Міхась Рыгоравіч учора гаварыў, а гэта вёрткі i хітры чалавек, усё ён разумее, бачыць,— сказаў Уладзімір Пятровіч,— Прыглядаецца да цябе Іван Сямёнавіч.

— Хай прыглядаецца,— сказаў я.— Што ведаю, так i вучу дзяцей.

— Мы, як людзі малыя, па-свойму робім,— усміхнуўся Уладзімір Пятровіч. Хацеў яшчэ штосьці сказаць, але празвінеў званок з урока i зайшоў у настаўніцкую дырэктар, за ім увайшла яго жонка, паглядзела на мяне, нібы стараючыся ўведаць, аб чым мы маглі тут гаварыць. Уладзімір Пятровіч змоўк, узяў ручку, перапісаў заўтрашні расклад i стаў збірацца дамоў, на сваю кватэру.

— Паслухайце, што ўчора было,— сказаў Іван Сямёнавіч,— Мілецкая абазвала Каўняровіч аграноміхай, Каўняровіч тую — шляхцянкай, i завяліся бабы біцца, ледзь мужыкі расцягнулі,— дырэктар расказваў i смяяўся. Зарагатаў i Міхась Рыгоравіч.

Не ўтрымаўся, усміхнуўся i я, глянуў на Ларысу i сцяў губы: была яна невясёлая, так зняважліва глядзела на мяне, што мне стала нядобра. Я адвярнуўся i стаў корпацца ў сваёй сумцы, перакладаў сшыткі, заглядаў у свае планы.

— Літаратары,— сказаў Іван Сямёнавіч,— пастаўлю таму пяць, хто адкажа, як зваць па імю i па бацьку Плюшкіна. Дачка мая, дзевяцікласніца, калі летась спыталася настаўніка аднаго ў дзесяцігодцы, дык ён не адказаў.

— Сцяпан Дзмітрыевіч,— сказаў я, бачачы, што ўсе маўчаць.

— Адкуль вы гэта ведаеце?— здзівіўся дырэктар,— Я ў інстытуце аднаго выкладчыка на гэтым пасадзіў.

— Там у адным месцы гаворыцца пра дачку Плюшкіна...

— Добра, стаўлю вам пяць,— падышоў да мяне дырэктар i падаў кнігу.— Раю пачытаць.

Я глянуў на пацёртую кнігу i па вокладках пазнаў: «Братья Карамазовы».

— Дзякую,— сказаў я,— чытаў у інстытуце. Нават адказваў на экзамене па гэтым рамане, трапіўся мне вобраз Паўла Смердзякова.

— Ну i хто загубіў, па-вашаму, старога Карамазава?

— Іван Карамазаў i Павел Смердзякоў,— адказаў я.

— Гм,— хмыкнуў дырэктар i працягнуў другую кніжку.— А гэта чыталі?

— Нават нядаўна,— сказаў я.

— I вы зразумелі, чаму Раскольнікаў зрабіў злачынства, для чаго ён ступіў на такую сцежку?

— Цяжка сказаць,— прызнаўся я,— але ўся логіка аўтара...

— Гм,— зноў хмыкнуў дырэктар i выйшаў на калідор: нечага вельмі шумелі вучні ў пятым класе.

— Іван Сямёнавіч бярэ на зуб нашага Паўла Мікалаевіча,— сказаў Міхась Рыгоравіч.— Ён кожнага года задае гэтыя пытанні маладому настаўніку, i ніхто не мог на ix адказаць,— вось гэтым i пацяшаўся Іван Сямёнавіч. Вы...

— Што за праверкі? — здзівіўся я.— На дыплом я ў інстытуце экзамены здаваў.

— Гэта ўсё фокусы яго,— сказаў Міхась Рыгоравіч.— Чытаў малады настаўнік сур'ёзнае, учытваўся — значыць, свой характар, настойлівасць мае. Вы цяпер, Павел Мікалаевіч, будзьце асцярожныя з ім, ён вельмі не любіць, калі хто больш за яго ведае. Тады i праверачкі будуць, i падкавырачкі; хоць вы ўрокі даяце i выдатна, але ўсё роўна...

— Дзіўна,— сказаў я,— усё гэта далека ад нашай задачы — вучыць дзяцей. Я раблю, колькі ўмею, колькі выходзіць.

— Ты небяспечны для яго чалавек,— сказаў Міхась Рыгоравіч.

— Чым я небяспечны?

— Ты разумны, адукаваны, зараз у партыю ўступіш, работу школьную добра зразумееш...

— Дык гэта ж i добра! — здзівіўся я,— Дай бог, каб такое было.

— А для Івана Сямёнавіча гэта небяспечна,— сказаў Міхась Рыгоравіч.— У вуллі павінна быць адна матка. Калі з'яўляецца другая, то між імі завязваецца адразуж барацьба.

— Не разумею,— сказаў я.

— Дырэктарам цябе тады могуць паставіць. Ясна? — сказаў Уладзімір Пятровіч, развітаўся i выйшаў.

Я разгубіўся i маўчаў.

— У цябе яшчэ многа рамантыкі ў галаве, на вачах — ружовыя акуляры, а тут штодзённае жыццё. Помніш, як ён гаварыў табе ў першы дзень: «Мы — людзі немаладыя, абраслі сваімі хатамі, хлявамі i садамі. Рамантыка ў нас даўно прайшла...» Калі ён дырэктарам, у школьным садзе два разы траву сабе выкасіць, яблыкаў, гуркоў, капусты возьме,— сваю капейку зберажэ. Ёсць людзі, якія любяць быць хоць маленькім начальнікам... Пажыві сам.