Анатоль Вярцінскі - Высокае неба ідэала

Ёсць гістарычная заканамернасць у тым, што адзін з першых пісьменніцкіх форумаў, з якіх пачыналіся арганізацыйна-творчае і ідэйна-эстэтычнае збліжэнне і кансалідацыя літаратур народаў СССР, праходзіў у Мінску і звязаны з імёнамі асновапаложнікаў беларускай савецкай літаратуры, з імёнамі людзей, якія выдатна ўвасаблялі ў сабе не толькі лепшыя нацыянальныя літаратурныя традыцыі, але і лепшыя духоўныя рысы народа. А наш народ даўно гаварыў: «Там добрая дзея, дзе два арэ, а трэці сее», «Праз людзі выходзяць у людзі», «Хто добрага чалавека мінае, той шчасця не мае» і г. д. Несумненна, што і наша літаратура, пачынаючы з самых першых яе вытокаў, кіравалася ў сваім развіцці такой жа мудрасцю.

Некалі ў Шандара Пецёфі сарваліся словы горкага прызнання: «У нас няма народа-брата, якога б мы маглі прасіць аб дапамозе, які б нам дапамог, мы адзінокія, як дрэва ў пустыні». На долю беларускага народа выпаў нялёгкі шлях, выпала нямала нягод і выпрабаванняў, але ў адным ён не можа паскардзіцца, у тым, што ў яго не было народа-брата. У яго заўсёды былі народы-браты. Побач з ім, па суседству з ім. І гэта з'яўлялася адной з вызначальных перадумоў яго душы, яго нацыянальнага характару і адсюль — інтэрнацыянальнага характару яго фальклору і яго літаратуры. Прыгадаем імёны тых, з каго пачыналіся «круглыя сталы» яшчэ ў далёкім мінулым, імёны Францыска Скарыны, Сымона Буднага, Сімяёна Полацкага, Кастуся Каліноўскага, Францішка Багушэвіча, Дуніна-Марцінкевіча... Бліжэй да нашага часу, да часу першай рускай рэвалюцыі — Цётка. Жывое ўвасабленне адзінства слова, рэвалюцыйнага дзеяння і інтэрнацыянальнага пачуцця.

Фенаменальнай з'явай паўстае ў нашай свядомасці постаць Максіма Багдановіча, які, нягледзячы на тое, што ён, як і Цётка, рана памёр, паспеў развіць у сабе шырокі погляд на літаратуру, усвядоміць залежнасць яе развіцця ад літаратур суседніх і сусветнай, увабраць у арбіту сваёй творчай увагі — як публіцыст, крытык і перакладчык — многія імёны рускай, украінскай, заходнееўрапейскай літаратур. Мы атрымалі нядаўна зборнік выбраных вершаў Поля Верлена ў перакладзе Алега Лойкі. Факт прыемны. Але тым больш ён прыемны, што тут ужо існуе пэўная традыцыя, што ўжо на пачатку стагоддзя Верлена перакладаў Багдановіч. («Ціхі і сіні блішча над хатай неба прастор. Ціха гайдае ліпа над хатай лісцяў узор...») «Было б горш чым нядбальствам, — пісаў ён у 1915 годзе, — нічога не ўзяць з таго, што сотні народаў праз тысячы гадоў сабіралі ў скарбніцу светавой культуры» (Звярніце ўвагу на гэты гістарызм, на гэты маштаб: «Сотні народаў праз тысячы гадоў...») У той жа час Багдановіч не ўпускаў з-пад увагі і другі бок справы — не проста браць, а творча асвойваць і даваць у адказ — і выказваў надзею, што маладая беларуская літаратура «не толькі нашаму народу, але і ўсясветнай культуры нясе свой дар».

Мы ўжо звярталіся да светлых імён Купалы і Коласа... Сапраўды гэтыя імёны мы пішам залатымі літарамі не толькі ў летапісу нашай літаратуры, але і на скрыжалях яе дружбы, яе ўзаемаадносін з другімі літаратурамі. Іх творчая і грамадская дзейнасць наколькі глыбока патрыятычная, пастолькі і інтэрнацыянальная. І не выпадкова, што менавіта Купала пераклаў на родную мову «Міжнародны гімн» («Інтэрнацыянал»), а апошнімі, перадсмяротнымі словамі Коласа былі: «Не магу я, на жаль, хворай рукой адгукнуцца на ўсе сусветныя падзеі» (словы з недапісанага пісьма).

Бурны прыліў новых літаратурных сіл у першыя паслярэвалюцыйныя гады суправаджаўся адначасова і незвычайнай актывізацыяй творчых сувязей, ростам цікавасці да літаратур іншых народаў, уздымам беларускага мастацкага перакладу. Побач з Купалам і Коласам, якія перакладаюць з рускай, украінскай, польскай моў, Ул. Дубоўка і Ю. Гаўрук пачынаюць перакладаць англійскую і нямецкую класіку, М. Зарэцкі, К. Крапіва і М. Лужанін бяруцца калектыўна за пераклад славутых «Прыгод удалага салдата Швейкі». Тут жа А. Звонак і М. Хведаровіч задумваюць пераклад «Віцязя ў тыгравай шкуры» Шата Руставелі. Вывучаюць, каб перакладаць з арыгінала, замежныя мовы Ю. Таўбін, А. Зарыцкі, Я. Семяжон. Першы з іх энергічна перакладае адразу з некалькіх моў, што і знайшло адлюстраванне ў гумарыстычна-сяброўскай эпіграме Кандрата Крапівы:

А з другога боку, якраз да таго часу адносіцца і наступны памятны факт: членамі рэдкалегіі часопіса «Полымя» (тады ён называўся «Полымя рэвалюцыі») былі Юліус Фучык, Іагапес Бехер і Бела Ілеш. Яны былі сябрамі Беларусі. І ў 1943 годзе Ю. Фучык пісаў: «Паглядзіце, як ваююць беларусы!» А. Б. Ілеш, аповесць якога «Маладзечна» друкавалася ў 1927 годзе ў газеце «Звязда», да канца сваіх дзён (ён нядаўна памёр) цікавіўся жыццём нашай рэспублікі, развіццём яе літаратуры.