Янка Брыль - З людзьмі і сам-насам

Перш чым з усёй старэчай шчырасцю адказаць на шчырасць юную, я ўспомніў пазалеташнюю сустрэчу з выкладчыкамі i студэнтамі педуніверсітэта i запіску з гарэзлівай, а то i з'едлівай маладою калючасцю: «Ці лічыце вы сябе вялікім пісьменнікам?»

«Лічу,— адказаў я спакойна, вытрымаў пэўную паўзу, як мне здалося, пад недаўменнае маўчанне, i дадаў: — I ўсё жыццё ад гэтага пакутую. Метр восемдзесят сем сантыметраў і, у сярэднім, сто пяць кілаграмаў. Hi вопраткі гатовай, ні абутку не знайсді...» Тут мяне спынілі смехам i воплескамі.

Было падобнае i ў ліцэі, калі я расказаў пра тую колішнюю пісульку.

* * *

Газета «Rzeczpospolita» за 31.Х — І.ХІ, у рубрыцы «Odeszli» (памерлі), паміж двума «Днямі задушнымі», леташнім i сёлетнім, паведаміла, што сярод іншых знатных палякаў памёр i Жукроўскі. Высокіх слоў пра Войцеха, як i пра кожнага ў пераліку, няма,— некалькі скупых, дэмакратычна аб'ектыўных радкоў: пісьменнік i сцэнарыст, аўтар чатырох найбольш вядомых твораў Да слова аб'ектыўных я спераду дадаў дэмакратычна, успомніўшы пра сучасную, ужо i дзесяцігадовую апалу аднаго з лепшых празаікаў былой Народнай Польшчы. «Źukrowski nie jest obecnie u nas lubiany»,— сказаў мне пазалетась у Карэлічах, на Міцкевічавым свяце, адзін з салідных польскіх літаратуразнаўцаў.

У лістападзе 1983-га, ужо не памятаю выразна, у Хэлме ранняй раніцай, калі мы ўдвух з Жукроўскім праходжваліся па ціхіх яшчэ вуліцах, ці ў Познані, калі ўжо ўтрох з Алесем Адамовічам няспешна блукалі па вуліцах, па-начному апусцелых, раней звычайна вясёлы, іранічны Войтак сумнавата расказваў, як у пачатку ваеннага становішча Ярузэльскі доўга i не першы раз угаворваў яго ўзначаліць Саюз літаратараў. А нарэшце, страціўшы цярплівасць, прэзідэнт вырашыў справу па-генеральску: «Палкоўнік Жукроўскі — бачносць! Пачынаючы з сённяшняга дня вы займаеце названую пасаду! Што, да халеры яснай, я павінен усё рабіць адзін?!» Так ён, свабодны пісьменнік Войцех Жукроўскі, i апынуўся паміж двух агнёў — немалым варшаўскім i непараўнана большим ватыканскім. Таму што,— як гэта ў нас не вельмі вядома,— падпаручнік артылерыі ў абароннай вайне 1939 года ў дні гітлераўскай акупацыі працаваў каля Кракава ў каменяломнях разам з маладзейшым на чатыры гады падпольным духоўным семінарыстам Каралем Вайтылам, сёння — Янам Паўлам II. Расказваў Войтак i пра тое, як ён пісаў каханаму Каралю то з асабістай ахвоты, а то i па-традыцыйнаму pro publico bono — дзеля агульнага дабра, i як перапіска тая не надта ў ix клеілася...

У адной з кніг Святога Айца, перакладзеных Хрысцінай Лялько, у вялікім нарысе «Дар i Таямніца», цікавым аўтабіяграфічнасцю, хоць i крыху залішне стрыманай, мне было добра прачытаць, як папа згадвае i Войцеха, з яго малодшым братам Антонім, ix сумеснае паднявольнае мадзенне.

Апошні раз я быў у Варшаве ў лістападзе 1987-га, але мы не пабачыліся, бо Войцех некуды надаўжэй паехаў. Пазней я паслаў яму другое выданне перакладзенай мною з жонкай яго займальна-вясёлай аповесці-казкі «Прыгоды ў Цюцюрліетане», а ён праз нейкі час прыслаў працяг тых прыгодаў, пад назвай «На троне ў Блябоне», аповесці-казкі больш сатырычнай, але i слабейшай, i наогул не для дзяцей, так што я ўстрымаўся ад перакладу, пра што i напісаў аўтару па-сяброўску.

Больш мне як быццам i няма чаго сказаць, бо i ён пасля гістарычнага 1989-га замоўк у сваёй апале, i я не вельмі ведаў, што ды як пісаць... A гадоў праз чатыры прачытаў у польскай літаратурнай газеце, што Войцех Жукроўскі аказаўся, выступіў з таленавітай кнігай успамінаў, i гэта было мне прыемна. Добра было б, вядома ж, кнігу тую прачытаць, напісаць яе аўтару, атрымаць якое слова ад яго, хоць, дарэчы, заўсёды не надта ахвочага да ліставання. Niestety! — скажам па-польску, што азначае на жаль! З маўчаннем сваім ён не першы, i тут ёсць свой інтэрнацыянал, i я ў ім — не з лепшых.

I вось тым часам «Дзень задушны», свята памяці, газетная калонка з мноствам імёнаў людзей, што адышлі, а сярод ix — амаль зусім апошні з тых, каго я ў Польшчы ведаў бліжэй, з кім сябраваў.

* * *

Па-ўладнаму расчуленая ўсмешка задавальнення на паказе сілавых практыкаванняў спецназа. Каму такія галовы, што лбом з падскоку разбіваюць тры белыя цагліны, пакладзеныя адна на адну, патрэбны больш за тыя, што думаюць i да чагосьці дадумваюцца.

* * *

У добрай кнізе I. Б. Канапацкага i А. I. Смолкіна «Гісторыя i культура беларускіх татар» цікава было сустрэць i такое:

«Агульнавядома, што першае ўказанне, якое было дадзена ўсявышнім Алахам Прароку Мухамеду (Мір яму i міласць Усявышняга!), было вызначана адным словам — «Чытай».