Янка Брыль - З людзьмі і сам-насам

Напісаная ў 1930 годзе, выдадзеная па-польску ў 1975-м, чытаецца беларусам яшчэ праз дваццаць пяць гадоў, гэтая кніга, проста «Пра людзей i жывёлаў», можа быць названай наскрозь шчырым i выдатна апрацаваным творча зарадам чалавечнасці, пушчаным у свет, можна сказаць, надоўга.

Ад бедных людзей Мунт перайшоў да бедных цыркавых жывёлінаў, а я падумаў пра свае «Знічку» i «Дакор». Чаго яны вартыя, я не магу акрэсліць абгрунтавана, толькі адчуваю ix пэўную значнасць i ў самы строгі адбор апавяданняў уключаю толькі ад гэтага адчування...

А потым i яшчэ адна знаходка, кніжыца, якой калісьці собіла заваліцца за шафу, нават i трохі паднішчаная, зноў пераклад з англійскай мовы, ужо на рускую: «Несколько зеленых листьев» — раман не тое што незнаёмай, але i нячутай дагэтуль Барбары Пім, элегантная кніжка на дзесятак з нечым аркушаў, нібыта выклік нашай правінцыйнай шматтомнасці, напісаная густа, вобразна, з натуральнай культурнай іроніяй у падтэксце. Такіх кніжак на свеце, яшчэ раз падумалася, i многа, i не можа быць замнога, i адкрываць ix у прыклад самому сабе i ў пацверджанне i тваіх адносінаў да свайго абавязку — прыемна па-асабліваму.

А што не ведаў я дагэтуль i яе, Барбару Им, як i Акселя Мунта, сораму няма. Яны абое доўга, цярпліва ішлі да чытача i свайго, i замежнага, выданні іхніх твораў i па-польску, i па-руску i з вялікім спазненнем далучыліся да ix пасмяротнай славы або пашаны.

* * *

Падзея ў дачнай роўненькай будзённасці — суседскі певень, па-хатняму ўтульная кукарэка якога была вельмі нялішняй пры бусліным клёкаце, салаўіных спаборніцтвах, лугавых занёманскіх галасах то жорава, то перапёлкі, то драча, трапіў усё-такі ў кіпцюры каршуна. «Усё-такі» таму, што той злыдзень выцікоўваў курынага бацьку некалькі дзён, то з сасны, то з бярозы, бо лес тут адразу за плотам. I дамогся свайго. Калі гаспадары заўважылі бяду, было ўжо позна.

«Галава цэлая,— расказваў сусед,— значыцца, ён не забіў яго адразу, a катаваў, пачаўшы з нагі, ад сцягонца дабраўшыся ажно ў кішкі...»

Што ж, у драпежнай дзічыны гэта нармальна, апраўдваецца неабходнасцю, законам прыроды, а можна сказаць, што i гастранамічнасць такая — як яно спажываецца смачней.

Было гэта ў пачатку верасня, больш за месяц таму назад. A днямі па маскоўскім тэлебачанні двойчы паказвалі крыўду, несправядлівасць, незаконнасць, якая чыніцца з кантрактнікамі, што выконвалі сваю «працу» ў Чачні. Iм вельмі цяжка атрымаць заробленае, бо афіцэры вымагаюць хабар, a ў дарозе дамоў чакаюць бандыты, тэрарысты...

I ні слова пра тое, што там, дзе людзі на сваёй зямлі абараняюць сваё жыццё, сваю свабоду, законную самастойнасць, яны, кантрактнікі (на ўсё ёсць адпаведна тэхнічнае слова!), зарабляюць грошы забойствам, больш прафесійна вопытныя за тых няспелых, у спешцы дрэнна абвучаных юнакоў, некаму хлопчыкаў, якіх зблізку, у самы твар бачыць i на экране проста балюча...

* * *

Сем гадзін раніцы, а яшчэ такі прыцемак, што я свае злёгку «дымчатыя» акуляры зняў, нясу ў руцэ, каб весялей бачыць дарогу, якая ідзе перада мною святлейшай паласой. Сёння цяплей. Сустрэчны вецер амаль ірвануў нечакана, аднак i лагодна азваўшыся прыціхлым шумам. А шум гэты пачуўся зверху, з вышыні значна гучней — ад сілуэтаў рэдкіх i высокіх дрэў, прыдарожных ад поля. Хвілінаў праз дваццаць, вяртаючыся з пасёлка, калі ўжо выразней павіднела, я паглядзеў на ix, зрэшты, даўно знаёмых,— на двухствольную з аднаго пня меднакарыстую сасну i яліну з рэдкім лапнікам, але таксама высокую, як суседка. Такія вось — пад ветрам — музычныя інструменты.

Дзень ад'езду. Па апошняе малако я пайшоў раней звычайнага, бо гаспадыня ўчора сказала, што сёння раненька паедзе ў млын. Таго, з кім яна паедзе на грузавіку, яшчэ не было, i мы, стоячы на дварэ, крыху пагаварылі.

Яна здавала ўчора сваю другую, старэйшую карову на мясакамбінат. Ужо i пазаўчора, гаворачы мне пра гэты намер, ледзь не расплакалася, а сёння — тым больш не вытрымала, бо ўжо i момант зусім адпаведны. Яе разумная, ласкавая Рабіна (першы раз чую такое імя), ідучы ў рагатай чарадзе на смерць, пазнала сярод людзей на абочыне сваю гаспадыню i — «паверце!» — замўкала...

Дзякуючы пажылой, адзінокай жанчыне,— дзеці ж усе па свеце,— за ўсю яе людскасць, пацалаваў вясковую нястомную руку з цёплым «дэмакратычным» адчуваннем...

* * *

На нядаўняй сустрэчы з настаўнікамі i навучэнцамі гуманітарнага ліцэя. Сярод запісак-пытанняў было i такое: «Ці лічыце вы сябе пісьменнікам, які адбыўся, ці вашы галоўныя творы наперадзе?»