Янка Брыль - З людзьмі і сам-насам

* * *

Голда Меір, «Моя жизнь». Дзе той Ізраіль, а на старонцы кнігі, у гутарцы пра пасадкі дрэў на суровых пустэчах, мне раптам бліснуў успамін, як мы, школьнікі яшчэ Загорскай трохкласнай школы, садзілі абапал гасцінца бярозкі, прывезеныя з недалёкага Качаноўскага лесу,— бліснуў пяшчотным падабенствам маленькага чалавека i маленькага дрэва, стракаты ствалок бярэзінкі ў малой руцэ над чорнай ямкай, у якую з рыдлёўкі некага старэйшага спрыяльна сыплецца зямля.

* * *

Куст ружы пайшоў пупіхамі, a некалькі бутончыкаў ужо выядрылася светла-ружовай красой. Старая маці, па сваёй ахвоце дачная катаржніца, цяжка спыніўшыся каля гэтага куста, што голлейкам трохі над плітачным ходнікам, ціха сказала, нібы самой сабе:

— Сынок паслязаўтра прыедзе — якраз усе расцвітуць.

Ей праз месяц будзе восемдзесят, а яму праз тры дні сорак пяць.

* * *

Жонка прапанавала тэму. Сустрэчная незнаемая старая жанчына павіталася з ёю на вуліцы i сказала:

— Вы мяне, можа, i не ведаеце, i я вас таксама не ведаю. А я жыву, мая дарагая, зусім адна, i так жа мне адзінока, што хочацца з кім-небудзь людскім пагаварыць...

A ў мяне — такое. Днямі заходжу ў аўтобус, а на першым збоку сядзенні мужчына сярэдняга веку, спаважны такі, у джынсавым рабочым адзенні, устаў i прапануе:

— Сядайце.

Здзіўлены, адказваю:

— А мне толькі адзін прыпынак. Сядзіце.

I стала — адразу i потым, калі выйшаў,— неяк няёмка, што не падзякаваў выразней.

* * *

У «Крыніцы» — постаць Алеся Жука, інтэрв'ю з ім Юрыя Станкевіча, слова пра яго Галіны Тычка, Ірыны Шупляковай, Андрэя Федарэнкі. I кавалак Алесевай прозы, якую прачытаў пасля ўсяго.

Неяк вельмі ж душэўна, успешна адчулася шчасце пісаць пра роднае, шчасце Алесева i сваё, якое было i, можа, Бог дасць, «блеснет улыбкою прощальной» яшчэ хоць трохі...

Ад слоў маладых пра старэйшага захацелася праверыць, што я пісаў пра яго, старэйшы пра маладога, так даўно ўжо, у пачатку 70-х, у пасляслоўі да рускай кнігі, у добрым перакладзе 1ны Сяргеевай.

Радасць ад пераклічкі разумения сапраўднага ў літаратуры.

* * *

Трыццаць гадоў ад майго апошняга наведання Балгарыі. Многае помніцца, пра многае пісаў i расказваў. А вось i сёння, у паўночным бяссонні, зноў убачыўся горад з пацешнай назвай Пернік, у якім толькі што адшумела фальклорна-веснавое свята, вясёлая публіка амаль уся разышлася, а на ўскраінным лужку, зводдаль ад святочнага цэнтра з лаўкамі ды эстрадай на плошчы, яшчэ ўсё размашыста кружыцца, топчацца карагодны танец «Хоро». Чуваць аднастайная музыка, да кален мігацяць голыя, быстрыя ногі дзяўчат, рукі танцораў, уразмах надзейна трымаюць кола — далонь у далонь. Сакавіта-сонечная зеляніна ранняй травы, а на фоне яе яшчэ святлейшая сукенка адной у тым крузе дарослай жанчыны, трэба думаць, настаўніцы, у адной руцэ якой рука дзяўчынкі, a ў другой юнакова, чаго добрага — на не зусім дзіцячую зайздрасць іншым хлопцам... Як ім усім свабодна i радасна! Як ім недаставала такога настрою! Яны ўдзельнічалі ў свяце, можа, былі i заслужана пахваленыя, а вось тое, што на дадатак — тое для душы, самі сабе парадавацца i спрытам, i шчасцем, i ўступленнем у маладосць, у якой ужо папраўдзе ix мілая, вясёлая настаўніца.

* * *

Мне прынеслі дзве кнігі пра Арсенія Таркоўскага.

Чытаю ўспаміны пра яго, пачаўшы з аднаго знаёмага сярод некалькіх аўтараў — дасціпнага i мудрага Лявона Мкртчана, затым на выбар з незнаемых ды пераважна жанчын, а нарэшце ўсё агулам, з большай ды большай цікавасцю.

Потым буду чытаць «Осколки зеркала», кнігу дачкі паэта i сястры кінарэжысёра, прадчуваючы значнае.

З падобным прадчуваннем купіў калісьці, у пачатку васьмідзесятых, кнігу самога паэта, «Стихи разных лет», і, гартаючы яе цяпер, з прыемнасцю сустракаюся са сваімі паметкамі на палях. А гартаў — шукаючы верша, радок якога працытавала адна з успамінальніцаў. Знайшоў яго ў вершы пад зорачкамі («И это снилось мне, и это снится мне...»). Вось той радок: «Не надо чисел мне, я был, я есмь, я буду». Бачыў я i яшчэ зусім падобнае, але дзе, у каго, здаецца, замежнага — памятаецца невыразна. А ў нашага цудоўнага Валодзі Караткевіча такая назва лічыцца... ах, як жа арыгінальнай!..

...Кніга «Осколки зеркала» напісана па талстоўскаму прынцыпу: «што ярчэй успамінаецца», не задумваючыся пра літаратурныя каноны, свабодна ў адступленнях i падрабязнасцях, a ў выніку — таленавіта, што можна назваць прыналежнасцю ўсёй гэтай слаўнай сям'і.

* * *

Дзве ночы ўзапар сніліся рукапісы, якія зноў жа, як i наяве нядаўна было, перад здачай у архіў, даводзіў да апошняга развітальнага ладу. Сплю апошнім часам напоўніцу, без паўзаў бяссонніцы, i абодва сны, у гэтую ноч i ў ранейшую, аднолькава сніў пад раніцу. Першы раз рукапіс быў хаатычны, так я i прачнуўся, не выблытаўшыся з такога безладу, а сёння былі дзве папкі добрых фрагментаў вобразнай прозы, ажно я, прачнуўшыся, пашкадаваў, што ў сапраўднасці такога чагосьці няма. I яшчэ адно дзіўна — сёння быў другі экземпляр машынапісу, а я так i не мог успомніць, куды здаў першы...