Янка Брыль - З людзьмі і сам-насам

* * *

У нас па радыё i на тэлеэкране паведамленні з нядаўняга часу ідуць патроху, меншымі порцыямі, але значна часцей, каб слухач ды глядач лепш засвойвалі «ваймяца».

А з Масквы — такое надакучлівае ўражанне, што як не выбух які, не новае зладзейства, не забойства кілерскае або чачэнскае, дык пра жыццё многамільённага народа не было б чаго i сказаць.

* * *

«На Бога спадзявайся, але i сам...»

Адзін на ўрадавым чорнавокна-браніраваным лімузіне, другі ў спецпразрыстым акварыуме на колах, яны трыумфальна пабывалі абапал беларускай i ўкраінскай мяжы, i тая чорная i празрыстая браня — галоўнае, што гаворйць пра палітычны змест ix набожных місіяў...

* * *

Атрыманнем незалежнасці справа не закончыцца. Яшчэ так далека да незалежнасці сапраўднай, a ўжо ж i заўважаюцца прычыны для нацыянальнай варажнечы. Так ужо то патроху, то больш намякаецца i гаворыцца пра забраную ў нас Вільню, не хочучы слухаць пра такое ж ці падобнае права на той самы горад у літоўцаў ці ў палякаў, а тым больш не хочучы думаць, што лепш бы той Вільні стаць вольным горадам, своеасаблівым сімвалам дружбы паміж суседнімі народамі. Такіх балючых «вузлоў» бліжэй i далей, на ўсім свеце нямала, i пакуль людзі, народы не навучацца ix разумна развязваць — дабра не чакай.

* * *

Уладкоўваць сваіх дзяцей ці ўнукаў на лягчэйшае жыццё ў замежжы — гэта пасылаць ix на патрыятычнае ўздыханне па мілай Радзіме здалёк, пажадана з самой Амерыкі. Адны з «адраджэнцаў» заняліся гэтым адразу, адкрыта, a другія пазней стараюцца, спакваля ды спадцішка, самі застаючыся актыўнымі патрыётамі!

* * *

Адзін у сваім бойкім артыкуле пра халуйскія асаблівасці беларусаў сам сябе, трэба думаць, у халуі не залічвае.

Як i другі, што i гаворыць па замежным радыё, i піша таксама, што ў нас «няма сапраўднай інтэлігенцыі», сябе таксама ж абмінаючы.

Такое лірычнае міжрадкоўе...

* * *

Страх прыйшоў потым... Спачатку стары мужчына паволі, асцярожна дыбаў па сходках крутога спуску з вуліцы на вуліцу, а потым не стрываў — заступіўся, хоць словам, за дзяўчыну, якую каля парэнчы біў кавалер. Дабіраўся аберуч да горла, тоўк нагою па ножках, а яна маўчала, толькі плачучы з хрыпам... На другім баку сходкаў, трохі наўскасяк, на парэнчы сядзелі яшчэ два дзецюкі, відаць, з той самай кампаніі. Адна з трох жанчын, што спускаліся перад старым, спыніўшыся ніжэй, пачала сарамаціць грамілу, а тады стары далучыўся, зачапіўшы нават i тых «прысяжных засядацеляў», што прыглядаліся да зверскай расправы...

I толькі назаўтра, без пары прачнуўшыся, старому з жахам уявілася, як легка было б яго таўхануць i як ён паляцеў бы назад, уніз галавою...

* * *

Разнастайныя варыянты страшных i яшчэ страшнейшых сітуацыяў, успомненых, узніклых ва ўяўленні — з франтавога, падакупацыйнага ды партызанскага жыцця,— як часта апошнім часам яны тасуюцца, вар'іруюцца ў старэчай памяці, у жывым уяўленні, i як ад гэтага бывае балюча... Нялюдскія зверствы, якія рабіліся другімі пры табе i да якіх, па законах вайны, i цябе маглі б прымусіць, што было б яшчэ страшней...

* * *

Пагодлівы досвітак у польскім букавым лесе, высока над морам, з-за далягляду якога павінна з'явіцца сонца. Глядзім туды, першы i другі нумары станковага кулямёта. Жахліва-трывожны найпершы дзень, а то й найпершы момант другой сусветнай вайны...

На родным надвушанскім лузе — адбіванне «броду», пратоптванне сцежкі-граніцы ад палькі да палькі. Паставіў каля кожнай з тых палькаў тычку з накручанай, як зімовая калматая шапка, травой, і, гледзячы, прыгнуўшыся, на тыя «шапкі», адна цераз адну, ідзеш задам, кладучы сцяжыну, «брод» у роснай траве.

A ў сонца свой час на ўзыход, яно ўжо загараецца над рысай зямнога далягляду. Павітаем яго першым, уступным звонам мянташаных косаў.

Ад гістарычнага — у будзённае, ад чыстай радасці — нейкая скруха, нешта такое, пра што не расказаць, хоць яно час ад часу прыкра вяртаецца...

I так многа тых раніцаў, тых дзён, з якіх яно складаецца — жыццё. Можа быць i гульня такая на старасць — перабіраць у памяці дні, тым больш калі яны самі прыходзяць, вяртаюцца...

* * *

Мастак Рыгор Сітніца нечакана выступіў з нізкай вершаў. Спелая, культурная паэзія. Чытаючы, успамінаў адну яго карціну — сцяна вясковай хаты, глыбокая, шчырая прастата. Ужо даўнавата, на нейкай выстаўцы, я пастаяў каля той сцяны, а яна вось i сёння бачыцца...

* * *

Апавяданні Борхеса. Ужываюся ў ягонае бачанне свету, можна сказаць, з нечаканай цікавасцю. Нават i выпісаць захацелася (з апавядання «Фюнес памятливый»):