Янка Брыль - Жменя сонечных промняў

Што падумае сама тая Ганна Н., атрымаўшы газету,— ці зразумее, што яна ды калі развянчала — пра гэта як быццам ніхто i не дбае.

З газетнага нарыса:

«Тут яна праявіла ўвесь свой незрасходаваны розум простай сялянкі...»

Пачатак дамскага рамана:

«Бацька ляжаў на ложку і ціха змагаўся сам з сабой...»

На нарадзе маладых пісьменнікаў адзін з арганізатараў гэтага мерапрыемства, салідны, акулярысты таварыш, чытае сваё апавяданне, ужо надрукаванае ў «яго газеце»:

«Заходзіла сонца. На калгасным двары чуліся галасы, дзявочы смех i прызыўное ржанне жарабца...»

I доўга трэба тлумачыць яму, чаму гэта дрэнна.

З даклада «масцітага» крытыка пра вядомага празаіка:

«Гэта быў пісьменнік ільвінай працавітасці...»

А землякам, хто памятае вясёлага, простата, людскага аднавяскоўца, што выбіўся ажно ў «пісацелі», сядзі, слухай такое ды думай:

Што ж там ужо ў ільва за працавітасць?..

Пры панскай Польшчы. Моцна начытаны палітвязень, просты i не дурны вясковы хлопец, піша з турмы дахаты:

«Правільна разважаючы, з пункту гледжання палітычнага, гістарычнага, маральнага i беручы абстрактна, мае вяртанне да вас, дарагія тата i мама, з'яўляецца поўнай утопіяй...»

Стары бацька даў адвакату два злоты, каб растлумачыў, што тут да чаго. Бо вельмі напалохаўся. Ну, што абстрактна — дык гэта ж яму не першы раз па той беднай с... даюць, але ж якая там была ўтопія — завошта хацелі хлопца ўтапіць?..

На тэлеграфным слупе ў калгасе прыбіты чырвоны трохкутнік з заклікам:

Райпракурор:

«Грамадзянін К. заняў у сваім агародзе чужую карову I пасадзіў яе ў свой хлеў».

Тыя пачуцці, што былі маёй радасцю, маім зліццём з прыродай, маёй малітвай яе прыгажосці...

Над зямлёй — красавіцкае неба: ахапкі белых воблакаў, халаднаватая просінь і жаўранкі.

Зямля то светла-шэрая, дзе не хадзіў яшчэ сёлета плуг, то сакавіта цёмная,— i там, дзе ўлонне яе толькі што раскрыта для новых зярнят, i там, дзе ўжо затоена грэецца безліч аўсяных парасткаў.

Сёння ўранку ўжо значна смялей, як учора, ажывае зеляніна руні. Лагодныя шэрыя ўзгоркі ўдалечынi пацягнуты смугой. Паміж вёскамі, па лугавой даліне, цячэ апетая ў сардэчнай песні рэчанька...

На шэрых коціках вербаў гаспадарліва завіхаюцца пчолы. На бярозах над стрэхамі хат ад радасці разводзяць крыллямі шпакі.

За ўзгоркам з ночы грукоча трактар. Араты.

Іду на гэты гул. Па чыстай, маладзенькай пасля снегу сцежцы.

Пад раніцу быў дождж. Бубніў па блясе даху, шамацеў па зямлі...

I вось — арэшына пусціла, дзеля свята, белы цвет; лаза прыкметна, весела пазелянела; бярозкі i асінкі шчодра акроплены расой і чыстыя ды цёплыя — хоць ты скажы ім:

— З лёгкай парай!..

На фоне заўсёды шчодра зялёных ялін святлеюць асіны, яшчэ ўсё голыя, ды ўжо, як кажуць, вось-вось на выданні. Стаяць яны навакол бруднай, a ўсё ж люстранай вады азярца, над якім я пішу.

Спявае салавей:

«Людзі, людзі! Ідзём! Ідзём! Віцязь, віцязь! Па-лі-кліні-ка!..»

Адзін, другі. І добра, молада — так расшыфроўваць ix перасвісг.

Думаў: каму ж ён спявае? А я — каму пішу? Сабе?.. Такі павінен быць настрой, такая шчырасць. А чытача, вядома, трэба бачыць.

Халаднавата пахне прэллю. Снег — плямамі, чэрства хрумсціць пад нагамі. На арэшніку—коцікі; днём, калі пацяплее, і падвечар на ix ажыве пылок; кранеш галінку — успыхнуць, як бенгальскія агні, клубочкі-выбухі зеленавата-жоўтага колеру.

Птушыны гоман... Ужо другую ноч мяне праз адчыненую фортачку будзіць пугач — зусім, здаецца, блізка ад акна і неяк па-фальклорнаму вусцішна. Цяпер недзе за лесам, з хутара, чуваць па-хатняму празаічна-дзярлівае, a ўжо таксама вясновае, іншае кукарэку.

I радыё бубніць адтуль. Таксама ўжо даўно і вельмі звычайны... здаецца нават — голас прыроды.

Дубы, азімыя дубкі стаяць у леташнім лісці, арэхава-жоўтым i лішнім. Падсада малюсенькіх, пяшчотных, як у казцы, елачак i непакорны бруснічнік, нібы барвінак у дзявочым гародчыку.

З сямі да дзевяці хадзіў па просеках ды сцяжынах, шукаў фіялак, ірваў пралескі. Дахаты.

Ранішні перасвіст берасцянак і салаўёў, Разгублены, ці што, зязюлін сум. Высока над лесам — стрымана-радасны гул самалёта. Трактар — бліжэй, нібы нават вось-вось за дрэвамі. Здалёку, ад жылля — сабачы незаядлы брэх...

Як родным дымам, як пахам першых пракосаў, дыханула маленствам, паэзіяй...

I няўжо я пайду, не апісаўшы усё гэта як след, не пасеяўшы на радкі ўсе тыя пачуцці, што былі маёй радасцю, маім зліццём з прыродай, маёй малітвай яе прыгажосці?..