Янка Брыль - Жменя сонечных промняў

Стары Паўлюк, які сёе-тое ведае пра ix, які самому богу ў вочы сказаў бы, што думае, нібы пугаю смагануў:

— Ну ж i раз'еўся ты, падла, як тая карова на бразе!..

Пры панскай Польшчы.

Дзядзька прыехаў з суда, дзе яго зноў пакрыўдзілі. Вячэрае і, нібы на пацеху самому сабе, расказвае жонцы:

— От жа ж адвакаты рэзаліся — як сабакі!..

Старая бедная баба, выпіўшы кубак паранага малака, якога ёй прынесла суседка:

— Вось я i ачалавечылася!..

Калгасны брыгадзір:

— Мала людзей у мяне. Работа авалодала народам.

Згружаюць штосьці цяжкае:

— Во, брат, людзей,— мне, нясмеламу, i ўляпіцца няма дзе!..

— Даўно я ў сваёй вёсцы не быў. Прыехаў надоечы, гляджу — як малыя павырасталі: хто па пяску нядаўна лазіў — ужо на плоце сядзіць!..

У прыгарадным цягніку. Салдат купляе ў бабы яйкі. Няма куды падзець... Адчыніў чамаданчык.

Цётка— усцешана:

— Ох, мілы, у цябе ж тут яшчэ гэтулькі памяшчэння!..

— Жыве ён бедна — рабіць лянуецца. Можа, кажаце, п'е? Не, ён, па-мойму, i піць таксама лянуецца.

— Хто тоненька, хто тоўсценька, а я i зусім маўчу, дык мне прыходзіццa ў апошнюю чаргу.

На калгасным рынку. Вясёлая, бойкая маладзіца-ўдава:

— Куплю, падгадую, прадам i зраблю выварат!..

Цётка, прадаючы калгаснуга расаду:

— Яна ж у нас — як рыба. Мінутку на паветры пабыла — і звяла.

— Ой, бабачкі, гарачыня! З ранку да вечара — ані зміргне!..

— Дзеці ў яго — розных нацыянальнасцей: адно на адно ні крышку не падобныя.

—Якія табе дакументы, калі ў мяне i кішэняў няма!..

«Вільня патане, а Кромань устане».

Пачуў гэта на Наваградчыне, ад вясковай цёткі. Прыпомнілася славутае: «Горы i долы зраўняюцца».

Другая цётка:

— У нас калісьці казалі: «Каб ты ў Бабруйску рабіў!»

Чаму так пракліналі, не ведае. Цьмяна прыпомніў, што сустракаў недзе ў Герцана: «Лепш ужо Вятка, лепш Сібір, абы толькі не Бабруйск!..»

Мелася на ўвазе крэпасць.

Пажылы афіцэр, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, сапёр, які нядауна страціў зрок пры размініраванні алжырскіх палёў, гаворыць з трыбуны, перад поўнай залай піянераў:

— Смерць я, дзеці, доўга насіў на руках. Каб другія яе не бачылі.

— Сам ад сябе ў бутэльку не ўцячэш.

— Ён не дзівак — не будзе чакаць, пакуль праспявае трэці певень!..

Праваслаўныя дзядзькі крытыкуюць баптыстаў:

— Што гэта ў ix за прычасце — хлеба накрышыць у віно... Бацюшка, дык той ж a ўсё-такі часціцы з хлеба выразае...

Не менш урачыста гавораць самагоншчыкі:

— Ну, будзем дрожджы ў брагу апускаць...

Памёр ужо даўно не толькі цесць, васьмідзесяцігадовы дзед Сцяпан, але і зяць, няўдаліца-каваль Мікола. А вершык, складзены цесцем пра зяця, жыве i ходзіць па навакольных вёсках.

Няхітры вершык, але часта прыдаецца.

Як дабірацца да сэнсу мянушак?

На дзядзьку кажуць Куныла. Чаму? Аказваецца, бацька яго вельмі любіў песню:

Імя калгаса — высокае, а на працадзень выдалі па трыста грамаў.

Стары пячнік, вылачашчы п'янчужка, звоніць туды з сельсавета па тэлефоне: — Скажыце, калі ласачка, гэта калгас «Няпоўны фунт»?..

Імглістая, парная раніца.

На сівым, старым частаколе пры студні — росны круг павуціння. За плотам — цёпла-барвовыя, буйныя кветкі канюшыннай атавы. Над імі — у мокрым лісці — цяжкія, спелыя, малінавыя слівы...

Прыгадваецца Лермантаў. Што, хіба гэта не бяссмерце?..

На рыжскім калгасным рынку — вясёлая процьма кветак, а пад сталамі спакойна ходзяць «никем не обижаемые голуби»...

Простыя словы, а — разам з воблікам Кацюшы Маславай — запомніліся на ўсё жыццё. Вось ужо трыццаць год прайшло ад першага — можа, нават і не зусім свядомага яшчэ — захаплення.

Талстоўскі Познышаў сказаў калісьці: «Цяпер я на поўдзень. У мяне там домік i садок».

А я вось хаджу па ўскраінных вуліцах ды завулках Кіславодска, гляджу з акна электрычкі, едучы ў Пяцігорск, і радасна ўспамінаю ix, тыя, вельмі звычайныя, словы.

Якая дакладнасць, i што яна азначае ў вялікім майстэрстве!.. Скажы ён «дом i сад» — нічога не было б.

Перачытваў Багдановіча. I ўжо каторы дзень... ну, проста не выходзіць з галавы:

А мой Міхась Васілёк, у якога жыта парасло на старэнькай хаце, які так здорава расказвае пра паляванні на дзікоў, пісаў чамусьці i такое: