Анатоль Бароўскі - Воляй абраны. Дамова на спакусу

– Ты ўваходзіш у гэты камітэт?

– Так. І мая задача далучаць як найбольш людзей да рэвалюцыйнай справы.

– І мне можна?

Ён павярнуўся да Ежы, але твару яго амаль не бачыў. Бо агонь згасаў і толькі жоўтыя сполахі скакалі па грудзях і шыі. Недзе ў кустах пракігікала начная птушка, у Нёмане баўтануў пляскатым хвастом лянівы сом ці шчупак.

– Можна, Антоній.

– Тады я ўсёй душой з вамі! Даўно хацеў падключыцца да сапраўднай працы.

У душы Ежы не падзяляў пафасу Антонія Залескага, чакаў, што Залескі не так горача аднясецца да Звароту.

– А сам ты верыш у перамогу, шаноўны мой сусед? – папытаў Антоній.

Ежы нейкі момант маўчаў, папраўляючы галавешкі ў касцярку:

– Веру, братка, але толькі пры адной умове.

– Пры якой?

– Калі рэвалюцыйная арганізацыя будзе строга прытрымлівацца той першай праграмы, якая намячала выкарыстанне ўсіх сродкаў, перш чым наш рух дойдзе да прамой барацьбы. І нам трэба будзе адстойваць прынцыпы той праграмы, патрабаваць, каб яна выконвалася бездакорна.

– Ад каго патрабаваць?

– Ад тых, хто захоча збочыць, выбраць больш лягчэйшую, таму і паразную дарогу... А такія знойдуцца.

Так, ён верыў у самаахвярнасць, у апантаную гатоўнасць уступіць у актыўную барацьбу тых, хто ўзначаліў рэвалюцыйны рух, сам пагатоў быў прыняць удзел. Але… Але нейкае ўнутранае супярэчлівае пачуццё падказвала яму, што, валодаючы стойкасцю і перакананасцю ў галоўным, не адступаючы ад іх, верачы, што “паўстанне будзе мець поспех”, – але пад час барацьбы, пацярпеўшы, не дай Бог, паразу, гэтая адданасць пройдзе, ахалоне, і ўсё вернецца “на кругі свае”…

У ім жылі два чалавекі і два чалавекі змагаліся паміж сабой. І невядома, хто з іх абодвух мацнейшы, духоўна ўстойлівы і загартаваны. Ведаў, што адзін можа быць здраднікам, пахіснуцца пад цяжарам нечаканых абставінаў, і таму нічога з сабой парабіць не мог – баяўся нават услых выказваць такія сумненні, бо разумеў: людзі, якія гатовы ахвяраваць сваім жыццём, гэта людзі святыя і магутныя Асобы, бо яны кіруюцца ў сваім жыцці толькі шляхам праўды і веры ў святую справу! Ці ёсць у ім такая вера і апантанасць?

Антоній больш ні пра што не пытаўся, маўчаў. Паклаў на чырвоныя галавешкі некалькі сухіх галінак, і яны адразу загарэліся, успыхнулі, асвяціўшы твары дваіх начлежнікаў, якія задумліва глядзелі на полымя касцярка…

... Праз колькі дзён яны разам вярнуліся ў Вільню.

Кожны з іх атрымаў выклік для ўдзелу ў вялікім паседжанні рэвалюцыйнага камітэта, бо выкліканы былі прадстаўнікі іншых ваяводстваў.

Зацвердзілі парадак дня, у якім адным з пунктаў належала абмеркаваць свае адносіны да рэвалюцыйнага камітэта, створанага ў Варшаве. Паседжанне праходзіла ў доме Даўкшы на Дамініканскай вуліцы, і ішло яно бурна і таму зацягнулася на некалькі дзён.

Ежы пераглядваўся маўкліва з Залескім, як усё роўна пытаўся ў яго: “А я што казаў, пра што папярэджваў? Бачыш, колькі людзей, столькі ж і думак пра метады барацьбы...”

У адказ Антоній, разумеючы яго, ледзь прыкметна хітаў галавой.

Ад Вільні на паседжанні прысутнічаў Эдмунд Вярыга і Зыгмунт Чаховіч. Антоній Залескі і Ежы Ігнацый Кучэўскі-Порай прадстаўлялі Віленскае ваяводства.

Канстанцін Каліноўскі і Заблоцкі з’яўляліся прадстаўнікамі Гараднянскага ваяводства. Доктар Пётра Чакатоўскі ад Мінскага, а Баляслаў Сволькен, які прыбыў праз дзень, – ад Коўна.

На трэці дзень напружанасць і накал спрэчак дасягнулі свайго апагею.

Канстанцін нерваўся, пакусваў губы, паціраў пальцамі пакаты лоб. Не вытрымаў, слухаючы розныя бакі спрэчкі, Ежы. Папрасіў слова.

– Я пра што хацеў сказаць шаноўным удзельнікам нашага паседжання... – пачаў Ежы, – Барацьба – гэтая наша святая справа. Але давайце ўсе разам прызнаемся, што мы з самага пачатку нашага руху бачым, што нашы рэсурсы і магчымасці барацьбы вельмі абмежаваны, што мы не маем адной згуртаванай сілы, а разыходзімся ў шмат якіх пытаннях...

– Гэта ваш асабісты погляд, Ежы... – перабіў яго Каліноўскі

– Так, мая асабістая думка, але ўсё ж... Мы па рознаму разумеем цяжкае жыццё нашага краю. Мы разбіліся на фракцыі і групы. Фракцыя легалістаў выказвае нецярплівасць, і яе кіраўнікі – Гейштар, Далеўскі і Аскерка – не дбаюць аб канспірацыі. Працуюць, стоячы на адным месцы, выгляд робяць, што працуюць. Нават і сам камітэт, які кіруе гэтай фракцыяй, і які складаецца з прадстаўнікоў сялянства, гарадской управы, кзяндзоў, так сябе паводзіць. У іх няма ні паўстанцкіх кадраў, ні неабходных матэрыялаў, ні сілы. Няма грошай. Раней камітэтчыкі карысталіся павагай у людзей, і мелі матэрыяльныя сродкі, але ўсё пагублялі. Пагублялі з-за таго, што адарваліся ад народа, не маючы сёння ні рашучасці, ні цвёрдасці характару...