Анатоль Бароўскі - Воляй абраны. Дамова на спакусу

Ежы ўсё зразумеў. Таму адказаў цвёрда і ўпэўнена:

– Няма іншага плана і выйсця. З кім мне ехаць?

– Паедзе Корава, – прыняў рашэнне Нестар Дзюлеран. – Я застануся ў яго.

“Жадаў знайсці сур’ёзную справу, а яна сама мяне знайшла, – падумаў з горкай іроніяй Ежы. – Ад яе выканання залежыць жыццё чалавека… Вось і першае выпрабаванне для мяне…”

Корава падрыхтаваў каня, накінуў на яго збрую, пераапрануўся ў зручнае адзенне.

Ужо добра змерклася, але ў клубнай зале гамана толькі набірала сваю моц. Ежы адшукаў позіркам Залескага, папрасіў выйсці яго разам з ім на вуліцу.

– Мне тэрмінова трэба ў маю сядзібу, пан Антоній. Пагэтаму я прашу дараваць, што я пакідаю вас.

– Здарылася што, Ежы?

– Ды не, але мне трэба як найхутчэй быць дома.

– На ноч гледзячы? Мо да раніцы клопат пачакае?

– Не. Прама цяпер паскачам – галопам. Перадайце мае прабачэнні астатнім вашым гасцям. Усё у вас было добра. Прыязджайце і вы да мяне.

– Добра, пан Ежы! Цяпер мы з вамі сябры, не толькі суседзі.

– Так, мяне гэта радуе.

Залескі паціснуў за плячо, прамовіў:

– Поспехаў! А справіцеся, прыязджайце да нас.

Праз хвіліну Ежы і Кораву паглынула кароткая ліпеньская ноч. Адзін аднаго не бачылі ў цемры, толькі чулі, як б’юць капыты аб мяккую волглую зямлю…

Праз гадзіну яны былі ўжо на месцы.

А праз паўгадзіны выправіліся ўжо ў адваротны шлях – на Вільню.

Прыбылі туды пад абед. Людвіка Звяждоўскага заспелі дома.

Ён, убачыўшы свой рэвальвер, здзіўлена і абрадавана абняў іх:

– Сябры мае! Вы так мяне выручылі! Цяпер ад мяне адпадзе падазрэнне, што я страляў у князя Канстанціна. Дзякуй вам вялікі!

Расчыніліся дзверы, што вялі на кухню, і адтуль выйшаў юнак, трымаючы ў руцэ аркуш паперы. Гадоў яму было за дваццаць пяць, строгі выгляд, вусны сціснутыя, таўсматыя.

– О, Клеты! Добра, што ты зазірнуў, пабачыцца хацеў. А з табою хто?

– Ежы Кучэўскі-Порай. Ён далучаны да нашай арганізацыі. А потым ён і свайго суседа-памешчыка Антонія Залескага далучыў да нашай справы.

– Выдатна! Мы ведаем Антонія – харошы і надзейны чалавек!

Ён падышоў да Коравы, падаў і паціснуў руку, а потым, гледзячы ў вочы Ежы, назваўся:

– Канстанцін.

– Вы зрабілі добрую справу, дзякуем! І за аператўнысць дзякуем. Вось так бы нам усе рабіць справы.

Калі паселі, калі перагаварылі пра дробязныя клопаты, Вікенцій Канстанцін спытаўся пра галоўнае:

– Клеты, раскажы, як ідзе стварэнне паўстанцкіх атрадаў? Што ўдалося зрабіць, што яшчэ не?

Корава ўздыхнуў, набраўшы паветра, павольна адказаў:

– Большасць атрадаў створана, абраны камандзіры і намеснікі. Са зброяй пакуль цяжкавата, але ў бліжэйшы час абяцалі прывезці...

– Прывязуць. З-пад Масквы і Смаленска выехалі падводы. У хуткім часе з’явяцца.

– Які настрой у людзей? Ці вераць яны ў тое, да чаго спрычыніліся?

– Адным словам не скажаш, люд розны. Але ў большасці сваёй паверылі, загарэліся жаданнем здабываць волю... Толькі не хапае агітатараў. Агітацыйныя б лісткі якія накіраваць у паўстанцкія лагеры. Сялян шмат пісьменных, і яны самі па сабе станавіліся б агітатарамі...

Звяждоўскі ўсміхнуўся, таемным позіркам гледзячы на гасцей, прамовіў:

– Хутка будзе агітатка... На мужыцкай мове і напісана будзе. Неўзабаве мы прышлем яе...

– Было б добра...

Далей Канстанцін падсеў ужо бліжэй да Ежы.

Кучэўскаму-Пораю хацелася выказаць свае сумненні і развагі пра рэвалюцыйную справу, але дыспут рашыў перанесці на пазней, цяпер не той спрыяльны час, ды і дадому вяртацца трэба.

– Мне даручана гаварыць з людзьмі, выведваць іх настрой, і па магчымасці ўцягваць іх у працу, а для гэтага ў вёсках ствараць тайныя арганізацыі. Я толькі пачаў тое рабіць, і тое, што мне даручана, пастараюся зрабіць бездакорна.

Кастусь Каліноўскі адабральна заківаў галавой.

Яшчэ да пераезду ў Вільню, наведваючы зрэдку сваіх выдаўцоў, Уладыслаў Сыракомля пазнаёміўся з арганістам і дырыжорам опернага тэатра ў Вільні Станіславам Манюшкам.

А задоўга да гэтага, знаходзячыся ў Мінску, у 1834 годзе пабачыў на сцэне сваіх жа “Канторскі служачы”, – спектакль пастаўлены аматарамі-тэатраламі. Праз сем год у Гародні і праз два у Мінску паглядзеў “Латарэю”. Вінцэнт Дунін-Марцынкевіч (разам з Кжыжаноўскім) і напісаў лібрэта “Рэкруцкі набор”, “Спаборніцтва музыкаў”, “Чарадзейная вада”, “Ідылія”, “Сялянку” – зноў жа з Кжыжаноўскім…

“Сялянка” уразіла Сыракомлю, уразіла тым, што яна ішла на беларускай мове, зрэдку, праўда, перамешаная польскай, але зробленая на грунце беларускага музыкальнага фальклору, – усё гэта мела неацэннае багацце для беларускай нацыянальнай культуры.