Леанід Дайнека - След ваўкалака

Адной ноччу, асабліва трывожнай і вятрыстай, калі цяжка дыхаў неспакойны Дняпро, калі палац быў напоўнены густым змрокам, дзверы святліцы, у якой чытаў пергамены Усяслаў, раптоўна расчыніліся, і цераз парог рынуліся на князя тры чалавекі ў чорных плашчах, у мяшках з прарэзінамі для вачэй на галовах.

— Смерць ваўкалаку! — крыкнулі яны, узвіўшы мячы.

Усяслаў рэзка азірнуўся, убачыў, як з перарэзаным чырвоным горлам курчыцца на парозе рында-целаахоўнік. Смерць была побач. Усяслаў скокнуў на стол і ўдарам нагі ў падбароддзе сустрэў аднаго і адразу ж, не раздумваючы, другога таця. Яны рухнулі на падлогу. Трэці, што ўварваўся ў святліцу за імі, на нейкі міг замарудзіў секануць мячом. Усяслаў схапіў яго за горла, паклікаў варту. Усё ў ім трымцела. Ён глядзеў, як вяжуць рынды бічоўкамі начных налётчыкаў, і кулаком выціраў густы пот на бровах. Потым падышоў да аднаго, сарваў мяшок у яго з галавы і анямеў ад здзіўлення — чарнец Мяфодзій, былы сядзельнічы Ярун, стаяў перад ім.

— Лёгкі ж ты яшчэ на нагу, Ярун, — сеўшы за стол, сказаў Усяслаў. — У адзін скок ля майго загрыўка апынуўся. А вось рука падвяла, падвяла...

Рэзка звёў чорныя бровы, спытаў са злосцю:

— Чаму смерці маёй хочаш? Адказвай, шалудзівы пёс!

Мяфодзій маўчаў. Залівала шчокі бледнасць, галава хілілася на правы плячук. Нарэшце сказаў, павольна і разгублена, з цяжкасцю вымаўляючы словы:

— Не бярэ цябе смерць.

— Не бярэ, — згадзіўся Усяслаў. — А вось тваіх сябрукоў — я нават не ведаю, хто яны, — смерць возьме яіпчэ да ўзыходу сонца.

I загадаў рындам:

— Гэтых дваіх цягніце ў катавальню. Дапытаць, не шкадуючы агню і жалеза, і адцяць галовы.

Адзін з налётчыкаў адразу ж закрычаў Мяфодзію:

— Ратуй нас! Ты ж кляўся на крыжы, што твая белая кроў абароніць ад княжых вояў. Ратуй!

— Карай і мяне, — глуха сказаў князю Мяфодзій.

— Святым пакутнікам хочаш стаць? — пранізліва глянуў на свайго былога настаўніка Усяслаў. — Занадта вялікі гонар. Памрэш, як мітульга, начны матылёк, і следу ад цябе не застанецца.

— Ваўкалак, — завыў у смяротнай тузе Мяфодзій. — Памру я, але памрэш і ты. Далёка бачу я, далёка. Агні хрысціянства гараць на зямлі, святая вера ўваходзіць у кожную душу, а вы, нікчэмныя паганцы, начныя совы, канаеце ў пушчах і балотах.

Пры гэтых ягоных словах Усяслаў раптам звонка засмяяўся. Потым упрытык падышоў да Мяфодзія, сказаў:

— Не веру ніводнай тваёй слязе і ніводнаму твайму слову. Ты мяняеш веры, як заяц узімку мяняе поўсць, як птушкі мяняюць пяро. Я прыдумаў табе кару страшнейшую, чым гарачае жалеза і ледзяная вада. Цябе павязуць у Полацк — памятаеш яшчэ наш Полацк? Цябе прывязуць на возера Валовае. Там ёсць капішча. На капішчы — Пярун. Яго дасталі з вады, з глею. Ты будзеш маліцца Перуну, богу тваіх продкаў.

— Не! — закрычаў Мяфодзій. — Не!

— Ты будзеш маліцца, — ціха сказаў Усяслаў. — Табе дадуць хлеб і мяса, дадуць — колькі з'ясі. Ты ж любіш смачна паесці, я ведаю. Я не мог памірыць Хрыста з Перуном, бо нельга вярнуць маланку, якая асвятляе ўчарашняе неба. Іх памірыш ты. Памірыш сваёй малітваю.

— Не! — зноў закрычаў Мяфодзій.

— У цябе будзе для гэтага шмат дзён і вельмі многа хлеба і мяса.

— Ваўкалак, — у бяссільным гневе прашаптаў пабялелы Мяфодзій, але ён болей не існаваў для Усяслава.

— Сядлайце коней, — загадаў вялікі князь. — Я еду ў Белгарад, еду да сваёй дружыны.

Ён імчаўся праз ноч, праз маўклівую сінюю цемру. Чалавек дваццаць вершнікаў імчаліся за ім. Вецер змёў з неба хмары, і адкрылася бясконцае блакітнае поле з безліччу зорак — залатых нязгасных вачэй. Неба глядзела ўніз, глядзела на прыціхлую зямлю, на морак глухіх лясоў, на чорныя люстраныя азёры, на бяздонныя балоты, на пясчаныя выспы, што тырчалі між гэтых балотаў. Усюды панаваў сон. Ён заплюшчваў вочы, затыкаў вушы, расслабляў рукі, і цяжкі меч валіўся з учэпістай жорсткай далоні на траву, у якой спалі чмялі і казюркі. Сэрца чалавека і сэрца звера ў абдымках усемагутнай ночы рабіліся цёплым слабым камячком, які нямоцнымі штуршкамі гнаў па жылах кроў. Спаў чалавек. Спаў мозг — князь цела, але жахлівымі прывідамі поўніўся гэты сон. I чалавек пачынаў крычаць, стагнаць, лэпаў рукою наўкол сябе, шукаючы меч або кап'ё. «Куды імчацца гэтыя вершнікі? — думала неба, гледзячы на Усяслава і ягоных людзей. — Няўжо для сваёй мурашынай мітусні ім не хапае дня? Няўжо ёсць нешта лепшае, чым сон, спачатку зямны, часовы і кароткі, а потым вечны?»

Усяслаў імчаўся праз вецер. Ён з малалецтва любіў яго, любіў нябачнага крылатага асілка, які празрыстым халодным кулаком так можа стукнуць у грудзі, што займае дых.