Леанід Дайнека - След ваўкалака

Чым далей ішла работа, тым болей слабеў Белавалод. Усю зіму не вылазіў са сваёй зямлянкі, і аднойчы пачалося такое кружэнне ў галаве, так заскакалі зялёныя іскры ўваччу, што ён вымушаны быў ухапіцца за крук у сцяне, каб не ўпасці. Трэба было выбірацца на свежае паветра. 3 цяжкасцю дайшоў ён непаслухмянымі нагамі да нізкіх дзвярэй, хацеў адчыніць іх, але не змог. Тады ён націснуў плечуком, ды дзверы не паддаваліся — пэўна, за ноч іх замяло снегам. Белавалод стаў на калені, наваліўся ўсім целам, пачаў тачыцца ў шчыліну. Абадраўшы рукі, знясілеўшы, выпаўз ён нарэшце на падворак. У пушчы быў яркі сонечны дзень. Снег нясцерпна зіхцеў. Дрэвы пацямнелі карою, у іхнім вецці чуўся няўлоўны шум. Значыць, хутка вясна. Вось у капытку, які пакінула ўначы на снезе пуддівая лёгкая сарна, блішчаць гарошыны вады.

Белавалод прытуліўся плячамі да сасны, заплюшчыў вочы. Магутаае дрэва, яшчэ паўсоннае, вялаватае пасля доўгай зімы, ледзь прыкметна калыхалася. Гэта цяплела, набірала вясновы разгон густая кроў-жывіца, якая заледзянела ад жорсткага марозу, але з кожным новым днём ажывала, тоненькімі нітачкамі-струменьчыкамі цякла па халодных жылах дрэва.

Раптам непадалёку ў пушчы Белавалод убачыў купку людзей. Гэта былі не паганцы, бо паганцаў, іхняе адзенне, звычкі, нават хаду ён ужо добра ведаў. Ішлі мужчыны, чалавек пятнаццаць — дваццаць. Наперадзе, трымаючы ў руцэ абструганы кій, борздка крочыў худы чарнявы чалавек з доўгімі тонкімі вусамі. Не заўважаючы Белавалода, незнаёмцы ішлі проста на тое дрэва, ля якога ён стаяў. «Гнеўны! — аж прысеў Белавалод. Камячок снегу ад рэзкага руху ўпаў на шыю, апёк холадам. Адразу ўспомніліся лес над Свіслаччу, рахманы, падзямелле, насцярожанае сапучае дыханне ў апраметнай цемры. «Зноў затлуміў людзям галовы і вядзе за сабою новых рабоў. А ад баярышні Кацеры, напэўна, збег».

Яны сутыкнуліся позіркамі. Гнеўны спыніўся, на твары ўспыхнула здзіўленне і адразу згасла.

— Зноў ты, — сказаў Гнеўны.

— Я, — ціха прамовіў Белавалод і ўпіўся палыдамі ў сасновую кару, каб не ўпасці. — Зноў, Яфрэм, душа твая звярынай поўсцю ўзялася. Адпусці людзей. Няхай вяртаюцца назад.

Гнеўны кінуў вачамі ва ўсе бакі і, не заўважыўшы для сябе ніякай небяспекі, павольна ўзняў кій.

— Змоўкні, а няйначай я праламлю табе скронь. Потым загадаў сваім спадарожнікам:

— Прывяжыце яго бічоўкай да сасны, а самі пойдзем далей.

Кусаючы ад бяссілля губы, Белавалод казаў будучым рахманам, якія старанна выконвалі загад Гнеўнага:

— Не ідзіце за гэтым зверам. Ён высмакча з вас усе сокі. Вяртайцеся дамоў.

— 3 мяне ўжо баярын Анісім усё, што толькі можна, высмактаў, — роўным голасам прамовіў адзін з тых, што вязалі Белавалода. — Нічога я ўжо пасля баярскай ласкі не баюся. Кожны выбірае, хлопча, што яму болей па губе.

Гнеўны стаяў побач, усміхаўся. Белавалод хацеў крыкнуць, паклікаць на дапамогу паганцаў — пэўна б, прыбег Лют. Але глянуў на абсівераныя бяскроўныя твары тых, што ішлі за Гнеўным, убачыў іхнія змучаныя вочы і апусціў галаву.

Нарэшце прычакаўся доўгажаданы дзень, калі Перуна пад воклічы паганцаў выцягнулі на белы свет з цеснай зямлянкі, паставілі на ўзгорку, ля якога шумела лясная рачулка. У лесе, у зацішных месцах, яшчэ ляжалі зажоры, брудна-шэрыя снягі, насычаныя полай вадой. Цёмныя слаістыя хмары шкуматаў вецер. Вадзяны пыл сеяўся з неба. I раптам грымнула ўверсе. Здавалася, нехта адваліў, зрушыў з месца цяжкі камень. Жоўтае святло пабегла па хмарах. Паганцы ўпалі на калені. Толькі Белавалод застаўся стаяць, стаяў з непакрытай галавою, і пасма русых валасоў білася ў вочы, закрывала іх. Гэткі ранні гром, гром на голы лес, абяцаў пустыя засекі і галодныя жываты, але быў добрым знакам таго, што неба ўбачыла новага ідала і ён спадабаўся небу.

— Дык гэта ж наш Лют, — раптам у звонкай пасля грому цішыні прашаптаў бледналобы паганец.

Усе ўздрыгнулі. Усе паглядзелі на Люта, потым на Перуна..

Ламаўся на рэках лёд. Грымела на Дняпры каля Кіева. Грымела на Прыпяці і на Дзясне. Чорныя вільготныя хмары, сеючы мокры снег і дождж, праляталі над пушчамі і лугамі, над гарадамі і весямі. Часам вецер уздзіраў край агромністай хмары, і такі нечаканы, такі яркі блакіт адкрываўся воку, так зазыўна клікала да сябе свежае вясновае неба, аж вусцішна рабілася.

Ужо не першую ноч не спалася Усяславу ў велікакняжацкім палацы. Са свечкаю ў руках павольна хадзіў ён са святліцы ў святліцу, з пакоя ў пакой і думаў, думаў... Ён зразумеў, што ў Кіеве яму не ўтрымацца. Ўсе былі супраць яго: Ізяслаў і ляхі, баяры і святары, подаўцы і хрысціяне, смерды і паганцы. Яго нават дзівіла, што так шмат завялося ворагаў, як блох у бяздомнага сабакі. Здаецца ж, усё рабіў, каб залячыць болькі стольнага Кіева і кіян: жыта раздаваў з велікакняжацкіх жытніц, прагнаў цівуноў-ліхаімцаў і ўстанавіў княжы суд, выкупіў у Корсуні ў рамеяў сем тысяч палонных русічаў, даў палёгку паганцам-пяруннікам, каб прымірыць іх з хрысціянамі. Старанна склейваў, збіраў па дробнаму кавалачку шкляны сасуд, але толькі на імгненне адрывалася ад сасуда рука, і ён адразу ж рассыпаўся ў друз.