Ніна Мацяш - Душою з небам гаварыць [Выбраная лірыка]

... Стары знямогся, сеў перапачыць.
Дрыжалі ногі ў хадаках абдзёртых.
Дастаў сухар, вадою размачыў,
Перахрысціўся і паднёс да рота.

Навокала — вяршыні ды лясы
У шчодрым сонцы й красавіцкім ветры.
Зусім блізенька падпірала сінь
Нязрушна-велічна гара Гаверля.

Так не вязаўся мірны краявід
У смузе пяшчотнай весняга разліву
З пякельнай ношай крыўды, слёз, крыві
У сэрцы ў пасланца па справядлівасць.

Канаюць людзі пад ярмом чужым, —
Чаму ж вы, горы, так спакойна спіце?!
Нямое рэха ўзносіла ў душы
Імёны Мухі, Грывы, Цеслі, Пынты.[ 9 9 Важакі сялянскіх паўстанняў і апрыііікаўскага руху на Галіцкай зямлі ў XVI—XVIII ст. ст. ]

О не, не спалі горы. Іх сыны
Цану сабе і волі сваёй зналі!
Не закаваць свабоду ў кайданы,
Не вынішчыць яе на гострых палях.

Стары падняўся: божа, блаславі,
Хай будзе шлях раба твайго нядоўгі.

Усё вышэй альпійскіх лугавін
Сцяжынка падала яму пад ногі.

Спрасонку ўздрыгнуў парк на ціхі свіст,
I —
ледзь стрымаў зялёны ўсклік здзіўлення:
У браму —
дзе ж падзеўся вартавы? —
Бясшумна ўскочылі трынаццаць ценяў.
Рассыпаліся паміж дрэў, кустоў, —
Няўжо не чуюць ваўкадавы? —
Да камяніцы крокаў сто, не далей...

Разнесла сціша перазовы соў...

Святлом трывожным бліснула акно
Златніцкіх спальні.
Кучаравы явар,
Што ўкаранеў пад самаю сцяной,
Ажно знямеў ад згледжанае явы:

Сярод пакоя, як вясновы гром,
Стаяў Алекса Доўбуш!
На падлозе ж
Павержаны пан ротмістр дзіка роў,
Ірваўся з рук апрышкаў у знямозе.

Павіс шматамі далікатны шоўк...

— Твой верх, рабуй, нягодны ты поднужэк![ 10 10 Поднужэк — (польск.) дрэнь. ]

— Не па чырвонцы я сюды прыйшоў, -
Па ненавідніцкую тваю душу!

Грыміш ключамі ад раллі і хат,
Ад паланін, лясоў і цэркваў нават,
Ды на адно забыў ты: не запхаць
У кішэнь ключы ад дум пакутных нашых.

Ты рагатаў, што стогны, дзікі плач
Табе мілей, чым музыка любая, —
Цяпер на ўласнай скуры ты пабач,
Якія «смешныя» твае забавы...

І з гэтым словам Доўбуш свечку ўзяў...

Схіснуўся спалатнелы пан Златніцкі:
«Як смее гэты збуйца[ 11 11 3буйца — (польск.) разбойнік. ] і басяк!..»
Але зірнуў у твар яму
і ніцма,
Кулём упаў у ногі:
— Пашкадуй!

— Не я суджу, зямля мая тут судзіць!

... Услед апрышкам свежы вецер дзьмуў,
Услед з двароў сачылі ўдзячна людзі, —

У старане, як сена стог, палаў
Бездапаможна
выкляты фальварак.
А золак гойдаў песню напалам
З настоем маю роснага і гары:

Е у мяне топір, топір, та й кована бляшка,
Ек топірцем помахаю — ні пана, ні ляшка'.

Пад столлю калыхаўся шызы дым.
Віск, рогат, крыкі — вэрхал неймаверны!
Ледзь паспяваў да ўсіх карчмар руды.

А праз расчыненыя насцеж дзверы
Падходзіла ўсё больш і больш людзей.
У куце, скраю, на стале дубовым —
На ўслоне ногі —
ліха віскацеў
Скрыпач-басіст; з ім поруч, адмыслова
Устрэсваючы бубнам, выбіваў
Такт палкай калымыйкі барабаншчык, —
Танцорскі шал вясёлкай развіваў
Святочныя кіптары, сукні, гачы[ 12 12 Гачы — гуцульская апратка. ].

Як кветку, хлопец песню падкідаў,
Пабліскваючы чорнымі вачыма:
Ой, заграй ми, музиченько,
Най си потанцюю.
Ой, присунься, файна рибко,
Най тя поцілую!
У адказ ляцеў, як горная вада,
Задзірысты і колкі смех дзяўчыны:
Цілував-ес, мій миленький,
Губки прилипали.
Тепер мені твоі губки
Від серця відпали!

Ды не губляўся парубак ліхі,
Круцей ламала весялінка бровы:
Каламутна вода в річці,
Ходім до кирниці.
Не хороша дівчинонька,
Ходім до вдовиці!
Але і тут зухвалец зноў-такі
Наскакваў на гарэзную суровасць:
На городі дві тополі,
Третя до ніх хвіэ.
Не май,не май, мій миленький,
На мене надіі'!