Віктар Казько - Суд у Слабадзе

Там, наперадзе, ракеты ўжо ляцяць чародамі. Там, наперадзе, грымяць ужо гарматы. Не, не памерла зямля, не сканала гэтай ноччу. Гэта ўжо залпы пераможныя, і пераможныя ракеты палаюць і грымяць над зямлёй. Але і пры гэтым пераможным святле і пераможным громе гінуць, паміраюць людзі. І хлопчык паўзе ў той пераможны дзень не для таго, каб жыць, а для таго, каб памерці. У яго целе ўжо няма жыцця. Але цела ўсё ж рухаецца, і, паміраючы, прагне жыцця жывое. Да людзей, насустрач пераможным залпам, каб легчы не сярод трупаў, не на дарозе, а, як і наканавана чалавеку, як заведзена ў гэтым свеце, сярод людзей. Да жывых.

Паволі, але ўжо знікае цемрадзь. Неба яшчэ цьмянае, шкляное, як вочы ў дзеда, які застаўся ззаду. Але ўжо ўздымаецца сонца, рушыць ашклянелае неба, ахутвае нізкім світальным туманам шлях. Сонцу без патрэбы глядзець на мерцвякоў. Яно не хоча бачыць здрапежаную, апачвараную снарадамі, вайной зямлю. Сонцу патрэбна шчаслівая зямля, якая не ведае гора, слёз, трупаў. Няхай будуць дрэвы і кусты, але такія, што вышэй за туман. І дрэвы, як па струнцы, ухапіўшыся за сонечны промень, выцягваюцца, выпростваюцца перад сонцам. Яны, дрэвы, салдаты сонца, спрадвечныя яго радавыя, ім яно шле сваё світальнае мяккае святло, ім усміхаецца з неба. А ўсе астатнія, што таксама не могуць без сонца, няхай растуць да дрэваў, няхай вучацца нехапатліва чакаць світання, ранку. Тады сонца будзе зычыць і ім, не абміне іх пяшчотай і ласкай. На ўсіх хопіць.

Вуліца плыла і пагойдвалася. Касавурыліся, як у зламанай ветрам вадзе, шчыкетнікі, цьмяныя хаткі, што ўлезлі ў зеляніну садоў. Асабліва нетрывалымі ў гэтай зялёнай і бэзавай вадзе здаваліся спарахнелыя, латка на латцы, хлявы. Яны беглі ад хат, як у бездань, у глыб агародаў, у бульбоўнік, у раскошу садоў. І з вуліцы немагчыма было вокам адразу і поўнасцю згледзець іх. Хлявы, здавалася, то рассыпаліся на часткі створкамі расхлябаных ветрам дзвярэй, латкамі стрэхаў, то якімсьці цудам аднаўляліся зноў, сцягваліся па бервяну, драначцы, прывязваліся, як да прычальных тумбаў, да каменна-шэрых «шпаковень», якія тырчалі побач з імі. І зноў распадаліся, рушыліся. Рушылася непарушнае, што стагоддзямі ўчэпіста трывала, стаяла на зямлі. А цяпер зямля нічога не хацела трымаць з таго, што было пастаўлена чалавекам. Зямля гарбацілася, успушвалася і імкнулася пазбавіцца, стрэсці з сябе і самога чалавека.

Лецечка ішоў пасярэдзіне вуліцы, па асфальце, і асфальт плыў пад яго нагамі. Паўдзённае сонца ўжо распарыла да бэзавай глыбіннай сіні асфальт, і бэзавае лёгкае мроіва сыходзіла з асфальту, пагойдвалася і вілося вяроўчынай, нібыта асфальт не ляжаў на зямлі, а сплываў, цёк ракою. Каровы, якія лена ішлі побач, нібыта адчувалі гэтую нетрывалую цякучасць асфальту, ціснуліся да платоў, баяліся ступаць на асфальт, падымалі пыл і ішлі сваёй спрадвечнай дарогай, па пяску, тужліва і скоса пазіралі на дзёгатную, створаную чалавекам, ім на пагібель, раку. Яны, пэўна, разумелі і прадчувалі, што са з'яўленнем такой ракі зыбкае і нядоўгае і іх існаванне, іх жыццё ў Слабадзе: ужо задумваліся, чухалі патыліцы іх гаспадары – што рабіць з каровамі, калі навокал асфальт. Скруха, паўдзённая развітальная песня чулася ў задуменна-адчужанай хадзе кароў, а ў іх сытым, затуманеным жвачкай воку прывідам уставалі то гаспадар, то іх незайздросная і блізкая ўжо будучыня. І яны раз-пораз пароўвалі, угіналі галовы, нібыта імкнуліся стаць нябачнымі, непрыкметнымі. Не, не так, не так хадзілі яны раней гэтай вуліцай. Былі яны яе гаспадынямі, карміцелямі, былі яны тады не каровамі нават, а псейкамі: Мілкамі, Ягадкамі, Малінкамі, неслі ў сабе не развітальную песню, а калыханку. Водгукі гэтай былой калыханкі часам чуліся Лецечку і цяпер. Але дарога, якая ўвесь час знікала, замінала яму аддацца гэтай песні, замінала абуджэнню ў памяці таго, аб чым спявалася ў гэтай песні, а пелася ў ёй аб пясках, аб старым вясковым шляху, аб мурожным сене, аб тым, як цыркае аб край даёнкі малако, як цвыркае, падцягвае песні ў шчыліне цвыркун, як сакочуць у канюшыне конікі... Бясконцая гэта была песня, спрадвечная, як само жыццё. Таму так і ліп цяпер чаравікамі да асфальту Лецечка, пёкся на самым санцапёку. Ён не зусім выразна разумеў гэта, але асфальт быў чужы яго душы, адно толькі добра: не абуджаў, не вярэдзіў яго памяць асфальт. Не было асфальту ў той жудаснай ночы, і можна было крочыць па ім, не баючыся, што спатыкнешся аб дзеда са шклянымі, звернутымі да неба вачыма, што мерцвякі зноў возьмуць цябе ў кальцо і пагоняць у тую ноч. Новая гэта была дарога, пракладзеная на яго, Лецечкавых, вачах. Асфальт надзейна схаваў былое, былому не прабіцца скрозь яго, не прабіцца дрэву, не прыжыцца травінцы, не прыжыцца і карове, але і былому, як ні курчыцца яно ў родавых схватках, не адрадзіцца зноўку на асфальце – толькі пара, сінія завеі. Але і гэта хутка абдзьмуць свежы вецер і прахалода, хай толькі ніжэй стане сонца.