Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах. Том 1

8

Нарэшце караван нашых машын — грузавая дзесяцітонка, кран і «масквічок» старшыні сельсавета — вырушыў з Зелянкевіч у Шыла-ва. Праз хвіліну грузавічок спыніўся — паляцела нейкая трубка. Толькі яе замянілі, а кран — ні з месца. Машыны зношаныя, нічога незвычайнага ў паломцы не было, але і гэтага хапіла б, каб бабкі сказалі пра помсту мацеры божай і святога духа. Адрамантавалі кран, а матор у грузавіку замоўк зноў...

Праз пару гадзін усё ж такі ля крыжа апынуліся мы цэлым караванам. Адзін шафёр пачаў раскладваць лапы крана, другі — пад'язджаць да экспаната бортам.

Побач на ячменным полі працавалі сем камбайнаў. Быў панядзелак, вяскоўцы ўсе разышліся на работу, і толькі камбайнеры спынілі свае дрэдноўты ды прыбеглі да нас, каб назіраць момант пагрузкі. Хлопцам у камбінезонах было вельмі дзіўна — гэткі няўклюда-камень, а — ты глядзі! — не паленаваліся прыехаць па яго аж з самога Гродна,

Маладзенькі шафёр грузавіка адразу ўключыў поўны газ, і на спідометры паказала 110 кіламетраў. Я абмёр — трапіць на такой хуткасці хто пад колы, і будзе новая легенда пра цуд: цяпер ужо стану яе героем я.

— Сынок, два разы цішэй едзь! Бо пры раптоўным тармажэнні трохтонны гранітны снарад знясе па інерцыі кабіну разам з нашымі галовамі.

Хлопец глянуў на мяне з маладой легкадумнасцю. Дакладна гэтак на вайне глядзелі яго равеснікі, калі ім раілі надзець каску, схавацца за бруствер, лезці ў ровік: што, мяне возьме куля?

— Слухай, што табе кажуць!

— Я, дзядзьку, атрымліваю ад тона-гадзін! З вамі так і на абед не зараблю.

Давялося паабяцаць — падпішу пуцявы ліст з двайным марштрутам. Тым не менш, да самага Гродна сядзеў я ў кабіне, як на іголках.

Нарэшце заехалі ў двор музея. Збегліся супрацоўнікі. Адны ўслых абмяркоўвалі, як крыж экспанаваць, якую яму даваць падсветку і надпіс. Іншыя ўдакладнялі назвы вёсак, прозвішчы, а тым часам я не спускаў з яго вока. Толькі калі масіўная і крыжападобная глыба граніту тоўстым сваім нізам з борта гупнула ў выкапаную яму, я з вялікай палёгкай уздыхнуў.

198*

Цыт. тут і далей па аўтарскім рукапісе. Адзін з варыянтаў тэксту быў надрукаваны ў час. «Маладосць» за 1964 г.

У Польшчы ўсіх настаўнікаў ліцэя называюць «прафесар»

«Г у р а л ь» — польская народная песня.

«Паўшэхнай» школай называлі ў Польшчы да 19З9 г. сямігодку.

Тэрыторыя Заходняй Беларусі ў Польшчы да 19З9 г. пазывалася «крэсамі ўсходнімі».

Эндэкі – нацыянал-дэмакраты, партыя польскіх шавіністаў.

Грош—мелкая манета, 1/100 злотага (польск.).

Отча наш, іжа жі на небжі, да свяціцца імя твае!.. (лац.)

Д'ябал яго бяры!.. (літ.)

Пастарунак— паліцэйскі ўчастак.

У 19З8 годзе Кампартыя Заходняй Беларусі рашэннем выканкома Камінтэрна была распушчана.

У буржуазнай Польшчы дзеці нават багатых яўрэяў амаль не прымаліся ў дзяржаўныя гімназіі і ліцэі.

— Бэцы-ы, хадзі сюды! (яўр.)

— Яны не gройдуць! (іспанск.)

Ксёндз Кардэцкі — герой рамана Генрыка Сянкевіча «Патоп». Паводле аўтара, у 1665 г. Кардэцкі арганізаваў абарону касцёла на Яснай Гуры ў Чанстахове ад шведаў. З той пары касцёл стаў месцам пакланення набожных палякаў, а Кардэцкі для некаторых палякаў — нацыянальным героем.

Дэфензіва — тайная паліцыя ў буржуазнай Польшчы.

Рашэннем Камінтэрна ад 19З8 г. Кампартыя Заходняй Беларусі была распушчана.

Крыж (лац.).

Калі цябе хтосьці ў жыцці параніць, на сэрцы пакіне рану, то памятай, што яшчэ больш цярпела Польшча, твая радзіма ( польск.).

Польскія партызаны дзяліліся на некалькі палітычных груп. Групай Арміі Краёвай камандавалі пераважна былыя пілсудчыкі, да савецкіх партызан яны адносіліся непрыхільна.

— Паглядзі! (ням.).

— Гераіня! (ням.).

Юдэнрада — самаўрад з іўрэяў, які немцы ўвялі ў гета.

— Ну, палякі, няхай жыве Рыдз Сміглы! (ням.).

— Давай, давай, хутчэй, чорт вазьмі! (ням.).

— Гатова! (ням.).

Забірайце і гэтую дрэнь! (ням.)

“Яўрэй са скрыпачкай” — яўрэйская народная песня