Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

— Выбачайце,— зусім нечакана для ўсіх загаварыў па-беларуску маладзенькі госць.— Я хацеў запытаць у цябе, тата: што такое псіхалагічная проза?

— Пазней, э-э, патлумачу, сын,— прамовіў гаспадар.— А цяпер мне трэба, э-э, пагаварыць з дзядзямі...

— Выбачайце,— прамовіў ветлівы хлопчык i выйшаў з пакоя.

— Дзякаваць богу, э-э, мне, спадары, удалося выхаваць дзяцей у патрэбным духу,— пахваліўся Скураны.— А то звычайна як у нашых, нават вясковых, інтэлігентаў бывае? Сам выб'ецца ў людзі, любіць, шануе сваё роднае, але ці жонку возьме нетутэйшую, ці дзяцей па-свойму не вучыць — дык на ім адным усё наша i абрываецца... А няможна, э-э, нават пагібельна, каб перарэзвалася пупавіна.

Шуляк i Нямкевіч былі яшчэ халасцякі, дык выслухалі ўсё гэта з павагаю, а Муха, Белякова ды Васілевіч, сямейнікі, крыху сумеліся, бо не дабіліся таго, чаго дабіўся гаспадар.

Той адчуў гэта. Пераможна паназіраў за ўсімі, а пасля, нібы забыўшыся, што Васілевіч не адказаў яму, як убачыў Нямкевіч, непрыкметна для астатніх націснуў кнопку на стале. Тут жа зайшоў сюды знаёмы пажылы пакаёвы.

— Дай, э-э, братка, нам па чарцы,— крактануў Скураны.

Пакаёвы паслухмяна хітнуў галавой, выйшаў i неўзабаве прынёс пляшку гарэлкі, а таксама сала, агуркі, хлеб.

— Хоць цяпер сухі закон, спадары, але давайце возьмем па кроплі,— падняў чарку Скураны.— Э-э, за перамены!

Стукнуліся, апаражнілі чаркі.

— Ах, смачна! — крактануў гаспадар.— Якая там забарона! Якое жыццё без такога цуду! Раз чалавецтва вынайшла гэткую ўцеху, асмакавалася, дык ужо не адмовіцца ад такой спакусы. Калі няможна цешыцца адкрыта, дык будзе ўжываць пад коўдраю...

Пазней, калі паперакідваліся рэплікамі, жартамi, апаражнілі пляшку i закусілі, а пакаёвы прыбраў стол, Скураны абвёў усіх, здаецца, зусім цвярозым позіркам (Алесь ахмялеў, a Васілевіч дык i добра ўпіўся ад трох невялічкіх чарак).

— Ну што, лідэр? — Скураны прыплюшчыў вочы на Васілевіча.— Як думаеце весці рэй?

— Давайце параімся,— адказаў той. Лізнуў языком ніжнюю губу (абы крыху выпіў, дык не можа адкараскацца ад такога жэсту).— Петраградскі Савет, таксама Часовы ўрад тое-сёе намякнулі пра нацыянальнае пытанне, тое-сёе падакляравалі, але... перамен няма...

— Ну, чаму так, з-э, спадар Сымон? — не згадзіўся Скураны.— Ужо тое, што Самойленка паслухаў мяне, запрасіў i нас, э-э, беларусаў, на ўстаноўчы сход, вылучыў спадара Шуляка ў Гарадскі камітэт, а таксама ўзяў яго памочнікам — гэта ўжо нямала... Гэта — ужо, адчуйце, вялікае дасягненне Часовага ўрада. Мінскі Савет, скажам, у свой выканком не выбраў ніводнага нашага земляка.

— Мы лічым: Часовы ўрад i падначаленыя яму тутэйшыя органы зрабілі яшчэ толькі першы крок да нас...— прамовіў Васілевіч.

— А чаго вы хочаце большага? Ды цяпер!

— Мы лічым, што нам трэба самім дбаць пра сябе...

— Вы, можа, э-э, намагаецеся дабіцца незалежнасці? — ухмыльнуўся Скураны.

— А чаму не паставіць так пытанне?

Скураны яшчэ болей здзекліва ўхмыльнуўся. Ну i ну, маўляў! Дзівакі i гарачыя галовы!

— Я перасцерагаў вас i перасцерагаю, спадары: выношвайма ідэю незалежнасці, але пра гэта нідзе i нікому чужому ні слова! Самае вялікае давайма ўслых гаварыць толькі пра аўтаномію... Іначай — з'ядуць жыўцом. I не зморшчацца. Я гэта гаварыў i гавару сваім былым сябрам-аўтанамістам, а цяпер — калегам па партыі народных сацыялістаў... Заклікаю, паўтару, да абачлівасці i вас...

— Што ж,— сказаў Васілевіч,— Паклічам нашых прыяцеляў на з'езд i параімся з імі. А з'езд мы рашылі склікаць на дваццаць пятае.

— На гуканне вясны...— усміхнуўся Муха. Можа, i дзеля таго, каб змякчыць напружанне паміж Васілевічам i гаспадаром.

— Дык будзеце шумець альбо нават i скандаліць? — запытаў Скураны. Зірнуў Васілевічу ў вочы дапытліва, хітра i, здаецца, з раўнівасцю.— Будзеце вылучаць ранейшыя свае тэзісы: «аўтаномію», «выбарнасць чыноўнікаў», «ураўняльнае землекарыстанне разам ca скасаваннем права асабістай зямельнай маёмасці», «усестаронняе сябраванне i таварыствы»?

— Мы, кажу ж, праграмы не мянялі...— прамовіў Васілевіч.

— Але ж гэтыя тэзісы нават i цяпер вельмі сацыялістычныя...— схмурыўся Скураны.— Вылучаць ix, далібог, не разумна...

— Яшчэ ёсць час да сходу, дык параімся...

— З кім? — ухмыльнуўся Скураны.— З віленцамі? З неабачлівым Стасем Лысковічам? З яго пранямецкім камітэтам?

— З віленцамі ў нас няма моста,— спакойна адказаў Васілевіч.— Мы параімся з тымі нашымі, хто цяпер жыве ў Маскве, Кіеве, Казані, Тамбове, Калузе.