Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

— Ну што, гаспадынькі,— любоўна загаварыў да жонкі i дачкі,— стаўляйце на стол.

Маці, сёння шустрая, паслухмяна дастала з печы i паставіла на анучку на стале гаршчочак з куццёю — каша наверсе была пакрытая сухою рудой скарынкаю, мляўка i салодка запахла на ўсю хату. Услед за куццёю Кастуся падала вялікую місу халадніку — зваранага шчаўя, прыпраўленага старой яшчэ цыбуляй, зваранымі яйкамі i лыжкай-другой смятаны, гліняную місачку старой бульбы-рэзанкі, той, што засталася ад насенкі.

Селі. Гаспадар, Янка, Ясік, Кастуся. На хвіліну, чакаючы гаспадаравага слова, апусцілася на свой зэдлік i гаспадыня.

— Ну, то дадзім куцці бабе Паліне, бабе Юстыне, дзеду Сцяпану i дзеду Казіміру,— прамовіў стары Нямкевіч, найперш успамінаючы сваіх i жончыных бацькоў, зачарпнуў лыжку кашы i паклаў у парожнюю місачку на покуце,— а таксама цётцы Марылі, стрыю Юзю... Няхай прыйдуць уночы, пад'ядуць, на нас не крыўдзяцца, што забыліся, паспрыяюць, каб, крый божа, не паў майскі мароз на цыбулю, на картофлю, на яблыневы цвет... Каб жыта расло i налівалася. Каб было ў карані караністае, у саломцы сцяблістае, у коласе каласістае. У роўным полі капамі, у цёмным гумне тарпамі, у свіране засекамі, а на стале баханамі...— Уздыхнуў.— Ды няхай дзяды памогуць, каб гэтая вайна ўжо ўрэшце закончылася...

Хоць Янка які ўжо год дзядаваў (некалі, у Ясікавым узросце, верыў, што дзяды прыходзяць уночы, баяўся, хоць даўно ведаў, што гэта — усяго толькі стары звычай, які бэсціць айцец Феадор), але ўсё роўна ў гэты дзень, за вячэраю найбольш, было вялікае ўзрушэнне — у памяць таго, хто жыў, каго ведаў. А заадно вось сёння падкрадваўся сум: гэта ж яму ўжо неўзабаве прыйдзецца вось так «дзедаваць» бацьку i маці...

Перажагнаўшыся, усе моўчкі пазачэрпвалі i пакаштавалі кашы, а потым, не спяшаючыся, не балабонячы, пачалі сёрбаць смачны, але посны халаднік, чакаючы бліноў i яешні.

Калі павячэралі, Янка, забываючыся пра сум, патаптаўся крыху па хаце, а потым, стараючыся вельмі не пазіраць нікому ў вочы, памкнуўся на цёмны, але цёплы двор, дзе хмельна пахла маладою лістотаю...

На сёмуху маці i бацька пад полудзень паехалі ў Налібакі на вясновыя памінкі на клады — змесці бярозавым венікам магілы сваіх родных, прыбраць ix, пасядзець, пачаставаць тых, хто ў гэты дзень «устае i ходзіць па могілках»,— а Кастуся пацягнула Янку на Аленіну паляну, дзе сёння збіралася гуляць, частавацца моладзь.

Гэтая сёмуха, як ні адна дагэтуль, была, бадай, самая мала вясёлая. Канечне, з-за хлопцаў. Без ix не было дураслівых, часамі грубаватых, але патрэбных жартаў, гарэзнасці, прыставання да дзяўчат, якія ад яго адбіваліся, але заадно i молада ўспыхвалі, гарэлі агнём, урэшце без хлопцаў сёлета не было ніводнага вяселля ў вёсцы. А якая ж бадзёрасць, уцеха без гульбішча?

Янка з дзятвою-хлапчукамі, іхнім Ясікам, Сцяпанавым унукам, Язэпам i іншымі падшыванцамі, ляжаў у цяньку на маладой траве i пазіраў, як, не сказаць каб вельмі ды гарэзна, але шчыра, дзяўчаты зноў хадзілі ланцужком праз «вароты», «куміліся» — цалаваліся адна з адной праз вянкі, спявалі песні. То пра дзявочае кумленне, гэта значыць пра дзявочае сяброўства:

То спявалі пра каханне. Праўда, цяпер не «ішліся» вясёлыя песні — яны, канечне ж, былі супраць настрою, дык прасіліся з душы сумнаватыя, са скаргаю:

Пазней, калі дзяўчаты пачалі ўжо гушкацца, Янка ўспомніў свайго непрыяцеля, Уладака Дземідовіча — смелага, нават нахабнага. Падумаў: а трэба на свеце i смеласць, i нахабнасць. Хоць бы для таго, каб дзяўчаты не былі такія вялыя. А па-другое, адчуў: усё, ён перарос ужо вось такія маладыя гульбішчы, час ужо яму быць сталым сямейным чалавекам, гаспадаром, быць у гэты дзень не тут, а са старымі.