Віктар Казько - Выбраныя творы ў двух тамах. Том І

I калі ён ачомаўся, Надзька была ўжо далёка, падганяючы, сцябаючы сябе мокрымі валасамі, бегла па жытным полі ў туман, што сплываў ужо. I ён ледзь устрымаўся, каб не кінуцца за ёю следам, убачыў яе плацце, што цьмяна шарэла на мяжы, падпяў яго, патрымаў. Узяў басаножкі і пайшоў, размахваючы імі.

З.

Цімох Махахей выйшаў берагам рэчкі да Стрэлкі, дзе здаўна быў брод, дзе яшчэ хлапчуком кожнае лета пераходзіў ён рэчку, пераходзілі яе ўсе княжборцы, пераязджалі і на падводах, па воліках, калі збіраліся на лесапілку ці па іншай якой патрэбе «ў Польшчу». А цяпер, хаця вады ў рэчцы параўнальна з мінулымі гадамі і паменела, пераехаць на процілеглы бераг старым бродам немагчыма. Пачала кідацца апошнія гады рэчка, бы ёй не дагадзілі, угнявілі яе, наступілі ёй на хвост. I яна адвярнула ад вёскі, узяла ў лес, падмыла падпуск, з пакатага берага ўтварыла кручу, на якую ніякім волікам не ўскараскацца. Але ён бы спусціўся з яе, хоць быў і з грузам. Круча кручай, а глыбіні сапраўднай пад ёй не было. Пад берагам каля самага абрыву ад сілы вады па грудзі, дно ўсё як на далоні, гуляюць плоткі, ладныя, вёрткія, так і просяцца на вуду, б'юць адна адной у бок, дражняцца. Цімох пасмяяўся з іх, адвёў душу, схаваўшыся за грушкай, што расла тут, на беразе, навідавоку. Калісьці грушка гэтая стаяла ў лесе, сярод дубоў, а цяпер дубы нападалі, падмытыя ракой, вось-вось год-два, павінна была ўпасці і грушка. I Цімох пільнаваў плотак і слухаў, як змагаецца яна каранямі з вадою, як пампуе, гоніць гэтую ваду да лісця, як паразумела і суладна гудуць у лісці пчолы. Наслухаўся, усцешыўся, а трохі і засумаваў, пайшоў берагам уверх па рэчцы, зусім у іншы бок, чым трэба было яму ісці, у бок ад сваёй бачнай яму ўжо хаты. Не паважыўся перабрыдаць рэчку тут, навідавоку ў вёскі, у рыбакоў, што стаялі з вудамі каля возера, ракі, у дзяўчат і жапчыш, што купаліся і загаралі на бабскім пляжы, і віною ўсяму быў груз Махахея. Сорамна было яму паказацца з ім на людзі, падумаюць яшчэ, а то і скажуць, не заржавее: здзяцінеў Махахей. А ён і папраўдзе здзяцінеў, на старасці год, як дзіця неразумнае, пагнаўся за цацкай, купіў сабе гармонік. «А каб табе, Махахей, пуста было»,— пасмяяўся ён сам з сябе і пакрочыў і весялей, і спарней. Няўсцерп усё ж было яму хутчэй дамоў, адамкнуць футляр і патрымаць у руках сваю цацку. А іграць ён не ўмеў, хоць плач, не мог, не навучыўся. Раней ва ўсім сяле гармонік быў толькі ў дзеда Дзям'яна. I дзед Дзям'ян сам рыпаў на ім усяго тры танцы: польку-трасуху, кракавяк ды «На сопках Маньчжурыі», хоць і іграў спраўна на ўсіх вясковых вячорках княжборскім хлопцам і дзеўкам і яму, Цімоху Махахею. Збіраліся ў вясковай хаце, кожны раз у іншай, па чарзе, прыходзіў са сваім інструментам дзед Дзям'ян, садзіўся ў покуць, браць яго ў рукі не спяшаўся, чакаў, калі пададуць. Яму падавалі. Але і каўтнуўшы, дзед Дзям'ян яшчэ чакаў, і хлопцы ведалі чаго. Самы бойкі з іх, нябожчык Антон Роўда, сын дзеда Дзям'яна, крычаў дзеду:

— Грай, бо грала паламаю.

— А грошыкі? — хітра мружыў вочы Дзям'ян, сціпленька здымаў шанку-аблавушку і ўверх вышараваным, што юхт, дном кідаў на стол. I сыпалі дзеду ў яго шапку грошыкі — хто пятачок, хто грыўню, а хто толькі гарбузікаў жменьку. I тады дзед абураўся:

— Марш са сваімі гарбузікамі на печ, пад спадніцу маці, няма грошай, нечага і да дзевак лезці.

— Ты што, дзед, ці то не ведаеш, як мужык цыгана гарбузікамі абдурыў.

— Не ведаю і ведаць не хочу.

— А ты паслухай, дзед. Пабіліся ў заклад мужык з цыганам, хто лепей чыіх дзяцей накорміць. Узяўся мужык цыганскіх дзяцей карміць. I абаранак, і булак ім, і пернікаў. Наеліся, пуза трашчыць. А ён ім яшчэ гарбузікаў. Прыходзіць цыган — і кідзель на стол поўную шапку цукерак. I не глядзяць яны на цукеркі. Цыгана чарга, той таксама даў пад'есці — штаны трашчаць. А мужык прыходзіць і жменю-другую гарбузікаў перад імі па падлогу. Дзеці ў бойку за тыя гарбузікі, як год нічога ў рот не бралі. А ты — марш на печ.

— Складна хлусіш, сам добры хлус, бачыў хлусоў, а такога не даводзілася,— гаварыў дзед Дзям'ян.— Пойдуць у дзела і гарбузікі. То не цыган дурны, а дзеці заўсёды есці хочуць...

I ўразаў польку-трасуху, блытаючы яе з кракавякам. Але ўсё ж гэта была музыка, і ішло ўсё ўверх дном і дагары нагамі. «На сопках Маньчжурыі» дзед іграў старанна, але ўжо стомлены, ужо недзе пасля першых пеўняў. I тады зноў хто-небудзь з хлопцаў гаварыў дзеду: А, дзед... твая музыка, граць не ўмееш.

— Я не ўмею граць? — шалеў дзед.— Забірайце свае грошы, каб і духу вашага не было,— і кулаком, як у вуха біў каму, шыбаў са стала аблавушку з капейкамі. Хлопцы навальваліся на тую аблавушку, забіралі свае грошы і разыходзіліся.