Віктар Казько - Выбраныя творы ў двух тамах. Том І

— Я пайду, мы пойдзем,— сказаў той, што толькі што быў на зямлі.

«Ды як жа, як жа ён пойдзе,— падумаў Мацвей, мо ён вымавіў гэта і ўслых, таму што на яго азірнуліся.— Я ўк сам чуў, я ж сам трушчыў некалі арэхі».

Але падлеткі абняліся і пайшлі, пачалі разыходзіцца і людзі, знік і міліцыянер, як не было яго. I толькі нейкая пляма цьмяна блішчала на тым самым месцы, дзе хвілінку да гэтага стаялі падлеткі. Мацвей наблізіўся да яе і з жахам і агідай схіліўся, тыцнуў у гэтую пляміну пальцам, панюхаў. Пахла віном. Падлеткі ўжо былі каля пераходу. Мацвей закружыў на месцы, пільна ўглядаючыся ў твары людзей, што ішлі міма яго, абцякалі яго. Ён шукаў у іх тварах... Ён і сам не ведае, чаго ён шукаў у іх тварах. Недаўмення, здзіўлення, спагады, страху. Але дарэмна, усё гэта было толькі ў ім, і, пэўна, таксама не на твары, а ў сэрцы хутчэй: страх і жах. Як жа ўсё проста. Як проста памерці і зрабіцца калекам. А ён не сумняваўся, што той, у якога толькі што галава шчоўкнула, як арэх, ужо калека. I праз гадзіну-другую ці, самае большае, праз дзесяць- дванаццаць гадзін, раніцой, аб гэтым дазнаюцца і яго бацькі. I ён бачыў іх бездапаможны жах, пакутаваў, што ўжо нічога нельга перамяніць, што ён нічым не зможа дапамагчы ім.

Яму карцела кінуцца куды-небудзь, куды-небудзь бегчы, толькі не бяздзейнічаць. Гэтае жаданне куды-небудзь кінуцца жыло ў ім імгненне, імгненне моцы і бездапаможнасці, і за гэтае імгненне ён перажыў амаль усё ад свайго прыезду разам з Шахраем у Княжбор і па сённяшні дзень.

А падлеткі ўсё яшчэ стаялі перад пераходам, чакалі, калі праедуць таксі і машыны і можна будзе рухацца далей і ім. Таксі праехалі, вуліца была пустая, на хвіліну-другую яе захапілі пешаходы. А падлеткі нешта марудзілі, яны толькі трошкі збочылі ўправа, да жалезных поручняў агароджы, прыхілілі да гэтых поручняў абвіслае і, здаецца, пры зменлівым святле ліхтароў нежывое цела свайго таварыша, як куль з бульбай прыхілілі, і ён стаяў, як куль, звесіўшы ўніз саламяную чупрыну. I людзі праходзілі каля яго, у звыклым, зададзеным горадам рытме, крочылі жанчыны і мужчыны, дзеці і бацькі, пустапарожнія, безаблічныя, яны не ведалі і не хацелі ведаць, што здарылася з гэтымі хлапчукамі. Мацвей кінуўся да іх, не разумеючы, навошта гэта ён робіць, ці здатны ён дапамагчы ім, ці прымуць яшчэ яны яго дапамогу. Падбег, пільна і прагна ўгледзеўся ў іх твары.

— Я дапамагу вам, хлопцы, я зараз вазьму таксі.— Яго ўтрымалі, схапілі за рукавы ў чатыры рукі. Трэці, той самы, што, як куль, прыхілены стаяў каля агароджы, павярнуўся да яго і, тыцнуўшы ў яго пальцам, спытаў:

— Калян, ён што, смурны, бухі? Мацвей бачыў, што гаварыць яму цяжка, бачыў, як выспявае ў яго светлых вачах і трывога, і прадчуванне бяды. Але гэта толькі ў вачах, ледзь-ледзь прыкметнае яшчэ, абуджанае фізічным болем, асэнсаванне таго, што адбылося.

— Смурны ці крануты па фазе, — адказаў пэўна Калян, адпускаючы руку Мацвея.— Не мільгаці, дзядзя, адскоч на паўаглоблі ўбок,— і яшчэ дзве рукі адпалі ад яго рукава.

— Што вы, хлопцы! Навошта ж так? Я ж ад усяго сэрца. Мне шкада вас. Як жа вы гэтак, хлопчыкі? — Мацвею падалося, што ён крычыць, і ён хацеў крыкам крычаць, крыкам прабіцца да іх душы, але не хапала голасу, ён гаварыў амаль што шэптам: — Вам жа жыць яшчэ, вы ж ладныя, добрыя, добрыя...

— Вось і чашы, пакуль мы добрыя, пакуль трамваі ходзяць, чашы, хіляй міма.

— Вы не разумееце, хлопцы...

— Мы ўсё разумеем. I табе мазгі ўправіць можам. Зробімся нядобрымі, зробім добраму дзядзечку балюча.

Мацвей пакрыўдзіўся і адчуў, што стаміўся. Але гэтыя стомленасць і крыўда дапамаглі яму паглядзець на ўсё тое, чым ён займаўся да гэтага, пры інакшым святле, пры ліхаманкавым святле вакзальнага неба, запаленага хваравітага асфальту. Дзеля хлеба надзённага, дзеля шчасця і нават жыцця ўсіх гэтых вакзальных і не толькі вакзальных людзей, дзеля хлеба, шчасця і жыцця гэтых трох падлеткаў ён жыў усе апошнія гады. Ён быў заведзены па гэтыя тры словы: хлеб — шчасце — жыццё. I бурыў, ламаў у сабе і вакол сябе ўсё, што перашкаджала ці, здавалася яму, перашкаджае здзейсніць тое, вышэйшае, на што ён быў заведзены і скіраваны. А толькі ці хлеб патрэбен падлеткам і ўсім іншым людзям, што прайшлі каля яго, хлеб у іх ёсць, і ў дастатку. I яны ж, п'яна выкрочваючы па асфальце, былі шчаслівымі, хмяльнымі, і не толькі ад віна, але і ад паўнаты жыцця, напружанасці яго і насычанасці, няхай і падманлівай, яны ж не адчуваюць гэтага падману, яны ж і не прыкмецілі нават і наўрад ці прыкмецяць, што яны згубілі, падмянілі, тое, што яны лічаць сапраўдным, натуральным,— гэта толькі хмель і дрожджы, і нічога болей, што самі яны толькі брага... I ён, Мацвей Роўда, толькі брага, цеста, што ўзышло на чужых дражджах і чужым хмелю. I ад гэтага чужога хмелю шчасце, падаецца, побач, толькі руку працягнуць, а жыццё і смерць наогул нічога не вартыя; больш танныя, чымсьці лясны арэх. Значыць, акрамя хлеба, шчасця і няшчасця і нават жыцця, ёсць нешта іншае, што ён праглядзеў, што прамінуў, не прыкмеціў у сваім вясковым жыцці, як, захоплены натоўпам тут, на вакзале вялікага горада, не разглядзеў, не прыкмеціў у гэтым натоўпе аніводнага твару. I падлеткі не паверылі яму, не пажадалі нават спагады прыняць ад яго. Нібыта ў гэтай спагадзе было нешта агіднае, брыдкае, што замахвалася на іх самастойнасць і волю. Яны жылі ў сваім, ад'яднаным ад іншых свеце і нікога не хацелі пускаць у свой свет. I калі толькі з'явіўся гэты свет ад'яднанасці, раскладзенасці, раз'емнасці па такія часткі, якіх ужо не скласці, з якіх ужо наўрад ці атрымаецца што цэлае, таму што яны толькі процістаяць адно другому, і, аднойчы падрабыіўшыся, такімі ўжо і застануцца, несумяшчальнымі. Несумяшчальнымі... Ці можа быць так? ІДі можа быць так, што нічога, акрамя адзіноты, няма ў яго наперадзе?