Генрых Далідовіч - Свой дом

— Якія яшчэ заўвагі, парады?

На апошнім радзе паднялася рука, а пасля ўстаў і сам чалавек — высокі, цёмны, з гарбаватым, нібы перабітым, а таму і нібы апушчаным на губы носам.

— Наша тамбоўская дэлегацыя раіць,— басавіта загуў ён, ані усе азірнуліся, хто мае гэткі магутны голас,— паколькі гэты з'езд мае вялікую вагу, то варта запісваць у пратакол усё і прамоўцаў не перапыняць.

Пасля гэтага Канферэнцыя зацвердзіла парадак дня і пачала работу.

Як запіша ў сваім блакноціку Жылуновіч, у гэты вечар прамаўляла Ю чалавек. Што да яго, дык ён ведаў, што рабілі і робяць Белнацком, яго аддзяленні, камуністычныя секцыі ў Петраградзе і Маскве, таму дэлегаты з гэтых гарадоў мала сказалі яму чаго новага, а вось іншых прыезджых слухаў вельмі ўважліва. Да слова, дэлегаты з Саратава Пратакоўскі і Бяганскі сказалі, што ў іх 30 партыйцаў-беларусаў і 32 спачуваючыя, што іхняя секцыя адчыніла клуб, наладзіла шэсць мітынгаў беларусаў-беяганцаў, нямала выязджала ў суседнія паветы, дзе нямала землякоў. У тамбоўскай секцыі, па словах Драка-Дракона, да 60 камуністаў-беларусаў і да 100 спачуваючых. У многіх тамбоўскіх установах яны займаюць адказныя пасады, а ў часе белагвардзейскага паўстання беларусы-камуністы ўзялі на сябе шмат, каб не даць яму разгарнуцца і спыніць яго ў зародку. Русецкі з Мінска даў звесткі пра тое, як іхняя секцыя спрыяла ўтварыць у горадзе савецкі апарат пасля таго, калі яго пакінулі немцы, а таксама як наладяйвае беларускае культурнае жыццё.

Тут жа, на хаду, Жылуновіч прыкінуў рэзалюцыю: «Са здавальненнем заслухаўшы даклады з месц пра выключную рэвалюцыйна-камуністычную ролю, якую адыгралі і адыгрываюць беларусы-камуністыя ў Вялікай Расійскай Рэвалюцыі і ў шмат якіх мясцох Расіі, і прымаючы пад увагу адказны момант у жыцьці Беларусі, які абавязвае беларусаў-камуністых прыняць самы чынны ўдзел у стварэньні Савецкае Беларусі, канферэнцыя пастанаўляе: 1) вясьці далей арганізацыйную працу ў справе стварэныія беларускіх сэкцый, карысьць існавання якіх ужо выявілася; 2) беларускія сэкцыі павінны, не парушаючы адзінай рэвалюцыйнай чыннасьці, вылучыць зараз нса магчымы максымум камуністых-працаўнікоў для адпраўкі іх у Беларусь, і гэту сваю работу — забеспячэнню! Беларусі падрыхтаванымі працаўнікамі — вясьці і далей; 3) усе беларускія сэкцыі, у справе аб'яднання свае работы, павінны трымаць самую цесную сувязь з тым сваім цэнтрам, які абярэ канферэнцыя; 4) сродкі, патрэбныя на арганізацыйную работу і інш., сэкцыі могуць атрымаць часткаю ад мясцовых камітэтаў РКП (б), часткаю ж ад свайго цэнтру».

Калі Жылуновіч зачытаў гэтую рэзалюцыю ўголас, то дэлегаты дружна прагаласавалі за яе. Усцешаны, ён адчуў: па-першае, запісалі тое, што і трэба цяпер, а па-другое, паверылі яму, а то нават прызналі і за лідэра. Быць такім, канечне, вялікі гонар, але заадно і не меншы цяжар. Тым больш у тым, чым займаюцца яны. Тут трэба вельмі чуйны нюх, смеласць, абачлівасць, розум і вялікія веды, каб нічога не перабольшыць і не прынізіць.

Другі дзень

Пасяджэнне пачалося таксама ў шэсць гадзін вечара ў той жа зале і ў тым жа складзе.

— Таварышы,— сказаў на самым пачатку Жылуновіч,— учора, а таксама і сёння некаторыя таварышы падаюць думку, што мы можам пункты 2, 3 і 4 з парадка дня злучыць у адзін, бо яны вельмі блізкія па змесце і духу. Як вы?

Адразу некалькі галасоў з залы:

— Можна!

— Калі ласка!

— Згодны!

— Тады запрашаю да размовы. Хто прамовіць?

Пасля, калі пачалі гаварыць прамоўцы, кораценька запісваў іхнія думкі для сябе. А іменна:

Усціловіч. Лічу: у Расіі нацыянальне пытанне, беларускае таксама, абвастрылася. З аднаго боку, ім па-ранейшаму жанглююць сацыял-згоднікі і буржуазія — скажам, у блізкіх нам Польшчы, Украіне, Літве, Латвіі ды і ў нашай Беларусі, а з другога боку, да яго блізка падышлі і працоўныя. Значыць, з ім трэба лічыцца, бо яно цяпер нямала значыць для лёсу Савецкай улады. Як мы ведаем, Аблвыкамзах супраць нашых нацыянальных клопатаў, дагэтуль чуць не хацеў пра Беларусь, не прызнаваў ні Белнакома, ні нашых секцый. Кіраўнік петраградскага аддзела Белнакома, таварыш Каўшыла, нядаўна з'ездзіў у Смаленск і перамовіўся там з кіруючымі таварышамі і, здаецца, здолеў тое-сёе зрушыць у іх свядомасці...

Рэпліка з залы. Мы тут, у Маскве, нейкага зруху у іх не бачым.

Жылуновіч сам сабе: «Рашыў спажыць сітуацыю ў сваю карысць гэты Каўшыла!»

Дыла. Я вось што думаю: мы не можам, не маем права гаварыць пра лёс Беларусі апошняе слова. Нам трэба перакінуць пашы значныя сілы ў Мінск і якраз там рыхтаваць глебу для таго, чаго жадае наш з'езд,— для Беларускае Рэспублікі.