Генрых Далідовіч - Свой дом

— Я, дзядзька Янка, толькі памагаў,— усміхнуўся Дыла.— А вось Зміцер — наш волат, Удовін-сын! Не аднаго Змея перамог!

— За Удовінага-сына! — усцешыўся Купала.— За цярплівы і мужны народ, які нараджае і герояў!

Эпілог

(Пра далейшы лёс асобных герояў трылогіі «Гаспадар-камень»)

Ясь Нямкевіч. Дбайна, з вялікімі высілкамі, часамі ўжо і на мяжы адчаю ўратаваў сваю вялікую сям'ю ў першую сусветную і грамадзянскую войны, пры неаднаразовых зменах улады. Пасля Рыжскага міру 1921 года, калі нарэшце ваюючыя дзяржавы засунулі шашкі ў ножны і пачалі залізваць раны, калі развеяўся пах пораху, можна было спакойна класціся спаць, гаспадарыць, жыць, неяк раптоўна счэз. Перад смерцю даў незамужняй дачцэ і ўнукам па залатой пяцёрцы, блаславіў сыноў і папрасіў даравання ў Янкі за тое, што не дазволіў яму ўзяць замуж Зосю.

Памёр у 1922 годзе, калі новыя, польскія, улады змусілі выехаць з Янкавін айца Феадора, пачалі перабудоўваць царкву на касцёл, янкавінцаў пераводзіць у католікі, а католікаў запісваць палякамі.

Г a н н а, Ясева жонка. Гадуючы ўнукаў, дажыла свой век пры малодшым сыпе, Янку. Памерла вясной 1927 года, калі ў Янкавінах арыштавалі гурток Грамады, а саму гэтую партыю забаранілі.

Я н к а. Колькі быў у Янкавінах, жыў у старой, але ўтульнай бацькавай хаце. Маючы добры жончын пасаг і залатыя рукі, хутка стаў не толькі гаспадаром, але і адным з самых заможных у вёсцы. Палітыкай пе займаўся, да людзей вельмі не імкнуўся, хоць быў шчыры, уважлівы да чужой бяды, не піў і не брыдкасловіў. І ён, і яго сям'я вялікага шчасця не мелі. З-за яго нязгаснага кахання да Зосі — яе, сапраўдную красушо-багішо, з кожным годам кахаў усё мацней.

У верасні 1939 года яго, Лнельку, дзяцей («кулацкую сям'ю») арыштавалі і вывезлі з Янкавін. Назаўсёды. Можа быць, што іх без суда і следства супрацоўнікі НКУС расстралялі ў Курапатах.

Алесь — серадольшы сын Нямкевічаў. Шмат чаго ўбачыў на' свеце і перажыў, перапакутаваў усё сваё жыццё.

На яго вачах адыходзілі немцы з Мінска ў снежні 1918, развальвалася БНР, прыехаў у Мінск беларускі ўрад на чале з Жылуновічам. Здавалася, усё: дасягнулі, дабіліся таго, чаму прысвячалі сябе і свае лепшыя памкненні. Ажно не. Спачатку чэкісты патрэслі яго, не верачы, што ён браў удзел у руху БНР па просьбе асобага аддзела Мінскага Савета, а неўзабаве, калі саспела савецка-польская вайна, цэнтр скасаваў Савецкую Беларусь, аб'яднаў яе ў адной з Літвой дзяржаве. Далей — болей. У Мінск прыйшоў Пілсудскі. Ён пачаў загульваць з БНР, з усімі беларускімі дзеячамі, дакляруючы Беларусі пэўную самастойнасць у федэрацыі Рэчы Паспалітай. Той-сёй паверыў яму, згадзіўся на саюз, Алесь вельмі не хінуўся, прыглядаўся.

Уварваўшы «ўсходнія крэсы», Пілсудскі тут жа забыў пра свае ранейшыя дакляраванні.

Стаміўшыся, не верачы міласці новага гаспадара, Алесь з Волькай і маленькім сынам вярнуўся ў Янкавіны, каб назаўсёды адысці ад палітыкі і быць настаўнікам. Ды яго зноў чакала новае расчараванне: яго, як і многіх настаўнікаў з «усходніх крэсаў», паслалі на курсы, трохі падвучылі польскай мове, гісторыі і культуры ды накіравалі ў Польшчу, а сюды перакінулі настаўнікаў-палякаў.

Алесь не зажадаў апалячвацца, вярнуўся ў Янкавіны. У школу яго, канечне, не дапусцілі.

У 1926 годзе, аддаўшы Янку сваю гаспадарку, ён зноў пакіпуў свае Янкавіны.

У Мінску сустрэлі ласкава. Яго ўзялі на работу інспектарам у гарана, Вольку — рабочай на хлебапякарню. Але шчасліва прайшлі мала. У 1930-м яго арыштавалі і выслалі ў Вятку. Верная Волька з дзецьмі паехала за ім услед. У Вятцы працаваў бібліятэкарам, цесляром, бетоншчыкам. У 1938-м яго, хворага, зняможанага духам, прывезлі ў Мінск на перасуд, а неўзабаве расстралялі. Дзе і як ён пахаваны, ніхто не ведае.

Алесеў сын загінуў на фронце ў сорак другім годзе, дачка, зведаўшы пекла жыцця «члена сям'і ворага народа», пасля 1956 года вярнулася ў Беларусь, працавала бухгалтарам, цяпер — на пенсіі, жыве разам са старэнькай маці.

У 1958 годзе Алеся рэабілітавалі, але дачка і маці ўведалі пра гэта толькі ў 1988-м. Усе яго рукапісы, плён творчай працы за 25 гадоў, дзесьці зніклі.

Гіполь — старэйшы сын Нямкевічаў. Яшчэ да палякаў аддзяліўся. Жыў па-серадняцку, меў пяцёра дзяцей. Усё жыццё, выпіўшы чарку, помсціў жонцы, Ядзі, за яе некаляшнюю здраду, «за казачка». Як і многія ў Янкавінах, перайшоў у каталіцкую веру. Раптоўна, ад сардэчнага прыступу, памёр у 1951 годзе, калі толькі што ўтвораны янкавінскі калгас імя Карла Маркса ўзяў у яго адну з дзвюх кароў, каня, гумно, калёсы, плуг і абрэзаў яго поле.