Генрых Далідовіч - Гаспадар-Камень

Паляжаў крыху, падумаў пра свае клопаты (неўзабаве араць, сеяць, а ён яшчэ толькі аднаго найміта апытаў), а пасля i заснуў. Але сёння адпачываў мала. Разбудзілі без пары. Тармасілі за плячо.

— Тата! — як прачнуўся, пачуў доччын голас.— Тата, уставайце!

— Ну што? — буркнуў.— Чаго?

Сеў на ложку, спусціў долу босыя погі.

— Чорныя дзеляць зямлю!

Пахмурыўся, зірнуў па напалоханую Анельку: што яна пляце? Якую, чыю дзеляць зямлю? Як?

— Ды гавары ты толкам! — незалюбіў.

— Сабе забіраюць...— зноў няясна адказала тая. З-пад хусткі ў яе выехалі валасы, твар успацеў — відаць, спяшалася, бегла дадому аднекуль з вёскі, дык i задыхалася.

— Кажу ж,— паўтарыў,— гавары да толку!

— Мераюць за аселіцаю наша поле i адмерваюць сабе...

Ён аж падскочыў. Нібыта ткнулі яго іголкаю. Як гэта: Чорныя пасягнулі па яго дабро? На яго зямлю? Самачынна? Спачатку не спалохаўся, толькі здзівіўся: як яны могуць адабраць ад яго зямлю? Хто ім такое дазволіць? А пасля захваляваўся: там, за аселіцаю, найлепшая яго зямля. I ва ўсёй вёсцы самая лепшая.

— Зладзюгі! — падскочыў з ложка.— Бандзюгі! — усунуў босыя ногі ў валёнкі, пабег па кажух.

— Тата, вы ж у снодніках! — прыпыніла Анелька,— Порткі адзеньце.

Вярнуўся да ложка. Па штаны, што ляжалі на біле ложка, пачаў усцягваць ix, але ніяк не мог трапіць нагамі ў калашыны.

— A Віця дзе? — запытаў.

— У вёсцы.

— Скажы, хай ідзе туды, на поле...

— Ён баіцца...

— Баіцца, баіцца! — перакрывіў.— О то сын, о то гаспадар!..— Бяжы да Нямкевічаў, iм скажы, яшчэ каму скажы...

Як апрануўся, выбег з хаты. Калі прыхапіў каля хлява пакалак (ім мяшаў сечку ў цэбры) i шыбаваў праз яшчэ шэрую пасля снегу аселіцу да свайго поля, дык успомніў: не замкнуў хаты. Адчуў: i дачка не замкне. Бо яго дзеці бесталковыя. Але не запыняўся м не вяртаўся, шыбаваў да поля. Задыхваўся.

Мінуў аселіцу, малады хваёвы гуртавы лясок, што самачынна заняў лапіну груду за аселіцаю. Убачыў: напраўду на яго полі таўкуцца мужчыны. Miхайла, Пятро Чорныя i іхнія сталейшыя сыны-падлеткі.

Пятро вось нагнуўся i пачаў забіваць у дол калок. Каменем. Згледзелі яго, паўставалі. За колькі крокаў бачыў: твары ва ўсіх чорныя, змрочныя, толькі вочы бліскаюць бялкамі. Пятро i Міхайла п'яныя. Дык дабра ад ix не чакай.

Зусім выбіўся з сіл, трусячы па мяккай зямлі, дзе ён летась садзіў бульбу. На галёшы мо па пуду набралася гразі.

Апошнія крокі ледзь ішоў.

— Якой трасцы вы тут топчацеся! — зазлаваў. Стаў за крокі тры, аддыхваўся.— У такі святы дзень!

— Святое i надумалі! — адказаў Пятро. Вочы яго аж гарэлі ад шалу.— Хваціц аднаму раскашавацца, а другому здыхац ад голаду! Бацыс, ён нават паўпуда мукі галодным дзецям пазыцыц не хоца!

«Відаць, схібіў! — падумаў Гарбацэвіч.— Трэба было пазычыць — дык не ўз'юшыліся б гэтак цяпер злыдні...»

— Вот бяром у цябе па дзесяціне! — сказаў Пятро.— Скацы ці не скацы, а бяром. Цатыры дзесяціны — на мяне, на яго,— кіўнуў па брата,—на Сцяпана i на Юзіка... Вот калэ... Адмералі... Зрушыш — на месцы пакладзём...

— У цюрму засаджу! — закрычаў Гарбацэвіч.— У Сібір!

— Чаго ты разявіў рот, хоць з калёсамі ў яго заязджай!

— Напалохаў! Выдраў лысаму валасэ! — глядзеў ваўком Пятро.

— Згнаю! — крыкнуў ён.

Гарбацэвіч бачыў: цяпер не згоніш сілаю. Саб'юць, скалечаць. Не папрауляй на п'япым шапку, бо ў морду дасць! А тут не шапку папраўляць... Адчуў страх: а што, калі i папраўдзе забяруць гэтае поле, пасеюць што ці пасадзяць? Паспрабуй абараніся ад такой плоймы. Але ж збойся, адсунься ты, дык адразу сядзе тры!

Убачыў: Чорныя зірнулі на вёску. Азірнуўся i ўсцешыўся: сняшаюцца адтуль людзі.

— Сыдзіце з майго поля,— сказаў смялей i ступіў, піхнуў нагою ўбіты ў зямлю кол.— Разявілі рот на чужое!

— Не на тваё! — бліснуў маланкаю Міхайла.

— А на чыё ж? Што — ты мне гэтую зямлю прыдбаў?

— I ты не за сваё прыдбаў!

— А за чыё ж?

— За жонку... Пан нарабіў табе бесталковых бэйбусаў i заплаціў зямлёю... А ты ўжо герой! Хай бы сам стаў на ногі! Як мы!

Гарбацэвіч зморшчыўся: Міхайла балюча пасыпаў яму солі на незагойныя раны.

— Не руш...— нібы i астыў, убачыўшы яго пакуту, нібы i не астываў Міхайла.

«Сяроўна ўжо...» — падумаў Гарбацэвіч i памкнуўся спіхнуць нагою пакалак.

— Сказана: не руш! — падскочыў Пятро, піхнуў яго ў плячук,— А то во,— павагаў на руцэ каменем,— разаб'ю нюхаўку!

— Паспрабуй! — прыгразіў Гарбацэвіч.— Згніеш у Сібіры! — I, зусім асмялеўшы, дарэшты паваліў кол.

— Ах, ты так! — уз'юшыўся Пятро, кінуў камень i замахнуўся, пляснуў яму поўху. Ён, аглушаны, паляцеў долу. Чуў: б'е той нагамі.