Генрых Далідовіч - Гаспадар-Камень

Высербаў усё, быў поўны жывот, але есці ўсё роўна хацелася. Падумаў: трэба схадзіць на вёску. Да Міхайлы ці Пятра. Можа, тыя якраз вячэраюць i запросяць за стол. I сабраўся, пайшоў. Але не пажывіўся. Тыя павячэралі ўжо, i Пятро, усміхаючыся, сказаў яму: «А мы якраз, брацец, думалі да цябе ісці...»

3.

Як свёкар пацягнуўся з хаты, Ганя начала рабіць знакі Петрусю, каб ён выйшаў на двор.

Ён патупаўся-патупаўся, апрануўся i пад пільны ды, здаецца, зларадны позірк старэйшай нявесткі падаўся на двор. Да гумна. Праз колькі хвілін выскачыла за ім i Ганя.

Ён хацеў адчыніць дзверы — каб зайсці ў гумно. Як i раней. Але Ганя сёння не пайшла за ім, спыніла.

— Петрусёк! — прытулілася.— Што будзе? Паўнею ж не па днях, а па гадзінах! Бачыў, як бацька сёння пазіраў! Як ні ўціскай жывот, усё роўна ён паўнее i паўнее. Скора во пад самы нос падапрэ.

Пятрусь маўчаў. Ды што ён, шкоднік, мог сказаць? Цяпер ён стараўся як мага менш бачыцца з ёю. Як мог уцякаў з хаты, лічы, не стыкаўся дома. Але Ганя каторы ўжо дзень спрытна яго лавіла, скардзілася i плакала, разрываючы яму душу.

«Сама ж вінаватая...— падумаў.— Я ж першы не лез да яе. Я да яе ні з адной дзяўчынай не знаўся. Яна сама першая падкацілася. Ды гэтак лоўка, што i я не агледзеўся, як прыліп да яе...»

— Ну, чаго ты маўчыш? — папікнула, усхліпнула.— Скажы: што.

— А што я скажу? — разгублена запытаў у адказ.

— Каб жа я ведала такое, дык ніколі-ніколі цябе не падпусціла б! — заламала рукі.— Але ж я думала, што ты ўпільнуешся, не нашкодзіш...— I, ужо не саромеючыся яго, каялася, кляла сябе за тыя ночы, калі не магла спаць, чуючы, як ён варочаецца паблізу, як хацела нават пры свёкрах прыйсці ўночы да яго на тапчан, як загульвала з ім i як наўмысна аднойчы, калі ведала, што ён адзін у гумне, зайшла туды...

— О, божачка! — пачала плакаць. — Другія бабы гуляюць з чужымі мужчынамі, з хлопцамі — i нічога... А гэта... Як я скора ўсім у вочы зірну? Свёкрам? Вёсцы? Што Андрэю, калі вернецца, скажу? Адна наша змяя перагрызе мне нутро...

«А што я Андрэю скажу? — жахнуўся i ён.— Заб'е ён мяне, як муху... ды ў вёсцы ўсе зубы скаліць будуць...»

На ўсяночную ў царкву сабралася шмат людзей. Высыпалі, лічы, усе з Янкавін, прыйшлі людзі i з Прудоў, Крычатоў, Рудні, Пільніцы, з хутароў — з усіх тутэйшых праваслаўных вёсак. Кожны — ці то стары, ці то малады, ці зусім падлетак — прынёс з сабою клуначак: выфарбаваныя ў настоі ад лушпін з цыбулі яйкі, карабкі з соллю, хлеб. Каб усё гэта пасвянціць. I яшчэ кожны ўзяў з сабою бутэлечку. На свянцоную ваду. Хоць былі праваслаўныя, але шмат якія абрады спраўлялі як i католікі.

У царкве спачатку было вельмі холадна, стыла. Аж білі дрыжыкі. Пасля, калі паволі ўвагрэлі паветра, крыху пацяплела.

Янка заўсёды каля царквы ці ў царкве чуўся ніякавата. Ён не меў вялікай набожнасці, але i на бога абы-чаго не гаварыў, шчыра верыў i асцерагаўся лішні раз успамінаць яго імя. Царква змушала яго да пакоры, маўклівасці i нейкай стоенай урачыстасці: i высозная столь, вялікія малюнкі на сценах, з якіх пазіралі строгія святыя, i поп за царскімі дзвярыма, i клірас з пеўчымі, свечкі. I яшчэ рэха, што кацілася па царкве, калі гаварыў поп ці спяваў хор. Што ні кажы, у царкве мяняешся, думаеш не пра свой двор, а пра нешта, што i ўцяміць не можаш.

I сёння Янка ціха стаяў на мужчынскай палове сярод сталых мужчын i хлопцаў у кажухах, з падстрыжанымі патыліцамі, выгаленымі шчокамі i набіраўся таямнічасці ды ўрачыстасці і, лічы, не пазіраў па другую палавіну, дзе сярод кабет i дзяўчат стаяла Зося i зусім не пазірала ў яго бок. Як i не бачыла яго, аддавалася толькі малітвам, богу. Невядома, як яна, а ён, амаль не пазіраючы, усе ж вельмі добра бачыў яе.

Жыццё ішло сваёю калейкаю i ў царкве. Па-першае, наперадзе, перад царскімі дзвярыма, стаялі самыя шаноўныя людзі: Сяргеенка, Лядзяш, Чарноў, Дзяжко, Гарбуковіч, Гарбацэвіч, за імі — Дземідовічава радня, воддаль — іхняя, Янкава, a ўжо за імі стаялі Мішукі, за Мішукамі — Чорныя.

Адны стоена маўчалі, аддаючы сэрца богу, іншыя кашлялі, перамаўляліся, a дзеці нават i хіхікалі, штурхаліся — на мужчынскай палове паходжваў раз ад разу дзяк i сыкаў на дзятву, ківаючы на папа,— каб таго больш слухалі. Дзяк быў родны брат старасты Дземідовіча.

Вось ён, невысокі, таўсматы, запыніўся за Янкам.

— Ціха вы, жэўжыкі! — сыкнуў на дзяцей.— Знайшлі дзе шаптацца i шчыпацца! Слухайце, ipaды, бацюшку! Тут вам не вечарынка! — і, адыходзячы, зацягнуў басам: — Крэ-сці-і-це-ся-я-я!

Усе пачыналі жагнацца. Дзяк Дземідовіч ішоў да царскіх дзвярэй i цягнуў: «Во Хрыста аблекоцеся!» I калі ён замаўкаў, зноў нешта на зразумелай i ў той жа час на зусім незразумелай старой царкоўнай мове гаварыў поп, айцец Феадор, спяваў хор на клірасе ці падпяваў Дземідовіч — i здавалася: душа цяпер ляціць некуды далека i высока.