Генрых Далідовіч - Маладыя гады

— Ведаеш...— ціха прашаптала яна, — каб зноў выпала калі з табою падужацца, дык, далібог, сама павалілася б... Было не было...— i гарэзна бліснула маладым бляскам у вачах.— Пастарэла, растраціла малады агонь на дзеці, але не ўвесь яшчэ дур з галавы выйшаў... Помніш, якая я тады была? Дык i цяпер пачці гэтакая...

— Калі ўжо тое было! — махнуў я рукою, падумаў, колькі за гэтую пару было ўжо чаго новага i вартнейшага.— Ды i дзяцінства было!

— Ну, чаму дзяцінства?— не згадзілася яна, — Маладосць была. Самыя лепшыя нашы гады, можа... Цяпер мы інакш жывём, надта пра ўсё думаем, а тады іначай жылі... Вось жывеш-жывеш — возьме ды ўспомніцца, заные душа, захочацца нечага лепшага...

— Гэта праўда, — усміхнуўся я.— Напраўду не раз хочацца нечага інакшага.

— Мне — хоць бы тваё...— сказала Вікця, а пасля як спахапілася: — Занясі сваім гурочкаў...— узяла абедзвюма рукамі з кошыка гуркоў, запатрабавала, каб я разгортваў i падстаўляў сетку.— Нарасло процьму, дык вот i прадаць рашыла, капейку на што сабраць. Не крыўдзі...— нахмурылася, калі я загаварыў пра плату.— Ешце на здароўе... А сам прыедзь калі ў нашу Сенніцу, саўгас наш добры, багаты — i напішаш нешта, i па радыё сваім зможаш сказаць добрае пра нас. Сазановіч цяпер я, на птушкаферме працую... Тады яшчэ болей пагаворым...

— Паглядзім...— падзякаваўшы, усміхнуўся я, развітаўся i адышоўся.

Калі пасля азірнуўся, дык убачыў, што Вікця не кліча да сябе пакупнікоў, a стаіць i з нейкаю журбою пазірае мне ўслед.

1976

1

У невялікім пакойчыку — прыёмнай аддзела сіласных культур i лёну — было надта накурана. Клубіўся бела-сіні дым, вісеў воблачкам над столлю, паволі i нябачна цягнуўся праз адчынены люфцік на пусты двор, дзе гэтаксама бела, аж шэра, было ад туману i мокрай кастрычніцкай імжы.

Iм, цыгарэтным дымам, толькі чуйна i пахла ад чалавека, бо курылі ў пакоі за дзень многа i часта: любілі прыйсці i пасядзець тут мужчыны з усіх аддзелаў. Акрамя тытуню, астатнія пахі былі «тутэйшыя». Ад фарбы, якой нядаўна пацягнулі вокны i плінтусы, ад новых, з рудым бляскам сталоў са старымі i свежымі паперамі ды ад нядаўна нацёртай падлогі. Сталы пахлі смалою i клеем, паперы — зляжаласцю i пылам.

У пакойчыку стаялі два сталы. Па левую руку сядзеў загадчык аддзела — пажылы, гадоў пад пяцьдзесят пяць, сівавалосы, з густымі чорнымі бровамі Вацлаў Іосіфавіч. Як смяяўся ён ці заплюшчваў вочы, доўгія пасмачкі-бровы паднімаліся на лоб, i ўсё гэта было надта смешна, як наўмысна рабілася, каб пацешыць каго. Вацлаў Іосіфавіч i быў вясёлым чалавекам, любіў жартаваць, расказваць анекдоты, пісаць вершаваныя віншаванні да юбілеяў калег, збіраць у сваім аддзеле курцоў з усяго інстытута. Здавалася, ужо i за гэта павінны былі яго ўсе паважаць, лічыць за кампанейскага чалавека. I яго напраўду паважалі, бо яшчэ ён быў вельмі разумны, добра ведаў агранамію (працаваў «у маладосці» дзесяць гадоў аграномам), мог памагчы не толькі лабаранту, маладому кандыдату, але i сталым ужо вучоным.

Справа сядзеў ён, Віктар Альфонсавіч, — малады, гадоў пад трыццаць, мужчына. Працаваў ён у гэтым навукова-даследчым інстытуце нядаўна, чацвёрты год. На днях абараніўся, стаў кандыдатам сельскагаспадарчых навук, спецыялістам-ільнаводам. Што «выйшаў у вучоныя», трапіў сюды — трэба дзякаваць Вацлаву Іосіфавічу i ніколі пра гэта не забываць.

Дасюль Віктар, як толькі скончыў тэхнікум, працаваў у вёсцы. Спачатку малодшым аграномам саўгаса, а пасля, паступіўшы завочна ў інстытут, i галоўным. На гэтай пасадзе трымаўся не вельмі доўга, пакуль не пачалі прыязджаць вучоныя з навукова-даследчага інстытута, распытваць, як удаецца намалочваць столькі многа зерня, i прасіць яго памагчы «правесці дослед з ільном». I Віктар памагаў — выбіраў добрую зямлю-суглінак, на якой раней расла канюшына, сеяў лён-даўгунец, сам штодня глядзеў яго, запісваў усё, што бачыў.

Вучоныя восенню паказваліся зноў, забіралі яго запісы-назіранні, насыпалі пакецікі зямлі, бутэлечкі семя, наклейвалі на ix паперкі з надпісамі, дзякавалі яму, абяцалі, што пра яго працу i старанне ніхто не забудзе. I не падманулі. Аднойчы ў сельскагаспадарчым часопісе, які выпісваў, убачыў невялікі, старонкі на дзве, артыкул пра лён, i пад напісаным пасля іншых стаяла i яго прозвішча з прыпіскаю, што ён аграном вішнёўскага саўгаса.

Вось тады яны i сустрэліся з Вацлавам Іосіфавічам, які гэтаксама прыехаў да ix — хацеў паглядзець «маладога аўтара», паглядзець, як ён працуе. Сівавалосы госць доўга гаварыў з ім, пра ўсё распытваў, хадзіў па полі, мацаў рукамі зямлю і, ад'язджаючы, сказаў, што было б лепш «не раскідвацца вопытам i ўмельствам, не памагаць некаму пісаць дысертацыі, а зрабіць яе самому». Ён паабяцаў пагаварыць пра яго ў інстытуце, каб узяць туды на працу.