Генрых Далідовіч - Жар кахання [Апавяданні пра жанчын]

— Так точна, — пацвердзіў маю імправізацыю лейтэнант.

— Але чаму так позна? — здзівілася яна.

— Такая наша работа. Найбольш вечарам i ноччу, — шчыра адказаў госць.

— Вы будзеце рабіць вобыск? — запытаў я ў яго.

— Не.

— Паверце, Алесь нічога дрэннага для ўлады не думае i не робіць, — пачала загадзя закідваць за мяне добрыя словы Клава. — Ён — наш, савецкі.

— Мы ведаем гэта, — згадзіўся з ёй той. — Ніякіх прэтэнзій да вашага мужа не маем.

— Апраніся цяплей, — пачала, як i заўсёды, выпраўляючы ў школу, даглядаць мяне Клава. Паправіла шалік на шыі, каўнер паліто, прытулілася. — Вяртайся, буду чакаць.

— Не хвалюйся толькі, — папрасіў я. — Сама ведаеш, табе зусім непатрэбныя моцныя ўзрушэнні.

(Толькі праз шмат гадоў ад нашых з Клаваю суседзяў я даведаўся, што Клава, як толькі я выйшаў за дзверы, а яна засталася адна, аж устрапянулася: ды я не проста пазіраў ёй у вочы, a спрабаваў запомніць яe назаўсёды i быў вельмі ж белы, як палатно, з халоднымі як лёд вуснамі. «А я, дурная, — казалі, плакала яна, — адразу не здагадалася, што тут i да чаго, нават не сабрала для яго клунак».)

На крыху асветленым ад лямпавага святла двары я запытаў у лейтэнанта:

— Гэта — арышт?

— Арышт, — адказаў ён.

— За што? — з болем выдыхнуў я. — Я ж цішэй вады i ніжэй травы. Я адпакутаваў ужо ўдосталь за некалішнія свае неасцярожныя словы. Я адрокся нават ад таго, дзеля чаго марыў жыць, — ад роднай мовы i паэзіі. Каб, не дай Бог, нідзе i ніяк не падумаць, не ступіць так, як не трэба... Але я i цяпер не без душы. Жонка, цудоўны чалавек, адагрэла мяне як чалавека. Я хацеў прынесці людзям карысць. Як настаўнік i выхавацель.

— Мы гэта ведаем, — прамовіў лейтэнант.

— Дык за што арыштоўваеце?

— Ёсць загад таварыша Берыі выслаць усіх, хто ў свой час праходзіў па вашым артыкуле.

— За што? За тое, што мы ўсё ж выжылі? У жудасных умовах?

— Я, — ён назваў мяне па імені i па бацьку, — таксама гэтага не разумею. Але я — салдат органаў i партыі. Я выконваю загад.

Я нічога больш не прамовіў. Ды што падумаеш, скажаш, калі бяссільны перад нейчай вышэйшаю воляй, перад сваім асуджаным лёсам. Скажу шчыра, не шкадаваў сябе. Балела душа, прасіліся горкія слёзы з-за Клавы: бедная, паверыла мне, прытуліла, цешылася, што нарэшце зажывём сям'ёю i зажывём, як яна лічыла, шчаслівей за іншых людзей, а я прынёс ёй вось новую бяду. Крочыў i не ведаў, што вярнуся сюды толькі праз восем гадоў...

Праз месяц, ужо ў высылцы, уведаў: ва ўзрушанай маім арыштам Клавы пачаліся дачасныя роды. Дома. Позна ўночы. Паколькі ніхто не прыйшоў памагчы (той-сёй з нашых суседзяў кляўся мне потым, што Клавіны стогны i крыкі палічыў за звычайны жаночы боль i адчай), яна сканала пры родах. Задыхнулася i наша з ёю дачка.

Вось так яна, гаротніца, заплаціла за свой давер да мяне. Дзве малыя на той час істоты ўсцераглі мяне ад пятлі — мой i Клавін сыны: я змусіў сябе затаіць, заглушыць крыўду i боль, жыць дзеля дзяцей, каб у аднаго i другога ўсё ж быў на свеце блізкі чалавек: у майго сына — родны бацька, у Клавінага — той чалавек, хто ўсынавіў яго...

1992

1.

Нарэшце перастаў ліць, а пасля імжэць дождж. Неба пачало святлець, пакрысе выблакітнівацца, a невысокія чорна-сінія хмары пасунуліся за Налібацкі лес, i там цяпер злосна крыжавала маланка, бухкаў гром ды абвісала шэрая дажджавая сцяна. Тут жа, у Янковічах, ужо выбліснула сонца, зазіхацела ў кроплях расы на траве i на лісці, у запененых раўчуках i сцішэлых лужынах, прыпарыла — i мокрае наваколле задымілася.

Маня перачакала вялікі лівень i грымоты на лузе ў капе сена разам з вясковымі кабетамі. Як прыбегла дадому, адразу паглядзела, дзе сын. Баялася, каб не напалохаўся: гэтак было сцямнела, а пасля паліла i смаляла. Але Пецькі дома не знайшла: ён, відаць у навальніцу быў у суседзяў, бо цяпер бегаў з іхнім меншым хлопцам на вуліцы па лужынах.

У хаце з пазачынянымі вокнамі i дзвярмі стаяў густы дух, што сабраўся ад напаленай раніцай печы, ад спякоты на дварэ. Ведаючы, што сёння на луг яна ўжо не пойдзе, будзе ля свайго дома, падышла да акна, адкруціла ад цвічка дроцік (кручок вырваўся з падгнілай рамы), піхнула, расчыняючы дзве палавінкі.

Яна затрымала позірк на вуліцы: па ёй ішлі незнаёмыя мужчыны. Двое з ix былі маладыя — высокія, вузкаплечыя, доўгавалосыя i абутыя ў лёгкія сандалі, за плячамі ў ix віселі поўныя сумкі, трэці — пажылы, меншы ростам, але статны ў плячах, у саламяным капелюшы i ў ботах — нёс невялікі чамаданчык. Маладыя не дайшлі да яе хаты, завярнулі ў Янукоў двор, а старэйшы, здаецца, ішоў сюды. Маня ведала: гэтыя людзі — электрыкі i цяпер заходзяць да янкоўцаў i просяцца стаць на кватэру.