Генрых Далідовіч - Жар кахання [Апавяданні пра жанчын]

Я не магу не думаць пра іншае, пра што баліць душа. Я — канечне, усяго толькі з вышэйшаю адукацыяй, інтэлігент у першым пакаленні, па-ранейшаму паэт-пачатковец (хоць за апошнія больш чым дзесяць гадоў мог мець ужо не адну кніжку), але з беларускай літаратуры яшчэ да мяне вырвалі сапраўдных прафесіяналаў i майстроў — Гарэцкага, Дубоўку, Зарэцкага, Галавача, Жылку... Што будзе з ёю, калі ўжо няма Купалы i Чорнага, калі, як чуў, усё радзей i радзей гучыць беларуская мова, калі ўсе, хто на ёй размаўляе шчыра, у любы час могуць быць залічаныя нацыяналістамі i трапіць сюды?

Нечакана я спахопліваюся, нават аж уздрыгваю: пра што я думаю? Каго асуджаю? Ды пра гэта нават не пагаворыш шчыра са сваім земляком: колькі нават з нас, зняволеных, верыць: гэта я зняволены выпадкова, па памылцы, а вось ты, пэўне ж, у чымсьці вінаваты! Колькі, пачуўшы, што ты «кідаеш цень на родную ўладу», нашкрэбае на цябе «туды, куды трэба»! Я, сялянскі сын, разумеў, што трэба спасваць азіміну ды тое-сёе праполваць, але ніяк не мог уцяміць: чаму нас, ахвяр, столькі шмат i чаму, як пырскаў мне са слінай мой першы следчы, «мы дурняў не бяром, мы бяром самых разумных i адукаваных»? Чаму мы, такія, небяснечныя свайму народу?

Паверце, i тады, у канцы саракавых гадоў, думаў пра гэта, але не мог сам адказаць сабе. Што ж, многія вяскоўцы, вучоныя, сябры па вучобе i па паэзіі не жадалі калгасаў, ix, можа, трэба было адпіхнуць, каб не заміналі, што ж, такія, як я, селі з-за «ворагаў» — такіх, як Зіноўеў, Каменеў, Ягода, Яжоў ды Бухарын. Сталін, можа, i не ведаў, што яны робяць. Але чаму нас садзяць, высылаюць цяпер? Колькі яшчэ будуць знявольваць? За кожнае неасцярожнае слова? А то проста так — па чыёйсьці волі?

Я ўжо не чытаў, нават не па-сапраўднаму думаў, а патануў у безнадзейнай развазе, калі ты, просты смяротны, не можаш патлумачыць, чаму i дзеля чаго робіцца столькі зла «ў імя народа», «у імя светлай будучыні», чаму якраз цябе бяруць за ахвяру?! Бездань пакуты i болю проста душыла мяне: у бядзе i горы ты адзін. Сам-насам з няшчасцем, сваім лёсам, а то i са смерцю...

Зусім нечакана ў шуме завірухі чую ледзь выразныя жаночыя галасы, смех. Што гэта? Ява? Альбо тчэцца нейкі ўспамін пра нейкі самотны зімовы вечар з маёй вясковай маладосці? Можа, пра валачобніцтва ці пра забаву-гулянку, вяселле на маёй радзіме?

Не, гэта — тут: чуваць стук у дзверы.

— Іванавіч, — падае голас з печы Аграфена, — старая, кепска чую, дык не разбяруся: гэта мяцеліца шалее альбо нехта просіцца да нас у хату?

Я апамятаўся, падымаюся і, вяртаючыся ў думках да рэалій майго побыту, іду да дзвярэй. Выходжу ў прыбудоўку i, адкінуўшы крук, не столькі адчыняю, колькі пхну ад сябе ў гурбе ўваходныя дзверы — з двара ўвальваюцца жанчыны. Па постацях, па тым, як яны крэкчуць, пасміхоўваюцца, уцякаюць ад холаду, пазнаю: ix ажно трое. Нашы настаўніцы.

— Мы да цябе, Іванавіч, — чую знаёмы голас. — Пусціш на агеньчык?

— Заходзьце, — запрашаю, зачыняю за імі дзверы, адчуваючы ажыўленне ад першага на маю кватэру такога шматлікага прыходу жанчын-настаўніц.

Тыя заходзяць, вітаюцца з гаспадыняй — яна, у валенках, у доўгай цёмнай спадніцы, у кофце i ў цёплай хустцы, худая i дробная, трошкі падобная на казачную Бабу Ягу, вызірае з-пад занавескі, адказвае на прывітанне i назірае, як жанчыны скідаюць цёплыя, загорнутыя вакол шыі хусткі, верхнюю вопратку i паўстаюць у валенках, сукенках зграбнымі маладзіцамі: бялявая, лялечна прыгожая паўнагрудая Наталля-хімічка (гэта яна запытала пра дазвол зайсці), высакаватая i танклявая, з хлапчукоўскай прычоскаю Вера-матэматычка i мая калега-мовавед Аглая — сярэдняга росту, круглатварая i поўненькая жанчынка са смуткам у чарнявых вачах. Ім ад дваццаці да дваццаці пяці гадоў, яны нашмат маладзейшыя за мяне.

З ix найбольш смела, a часамі i гулліва-задзірыста паводзіцца са мной Наталля — яна жыла ў горадзе, была замужам, развялася, a калі завяла раман з жанатым інструктарам райкома партыі i пра гэта ўведалі ад жонкі нявернага мужа, яе саслалі сюды. Была замужам i Аглая (ёй, як i Наталлі, пад дваццаць пяць гадоў), але яе муж загінуў сам i загубіў дзіця, яна, гэтая Аглая, бывае i вясёлая, i сумная, увогуле спагадная жанчына. Самая маладая, сарамлівая i непрыгожая Вера — яна, як кажуць, яшчэ нават не цалавалася з хлопцам.

Уваліўшыся, настаўніцы прынеслі ў хатку водар ветру i снегу, марозу, абаяльнасць жаночай маладосці, позіркаў i ўсмешак — той дух, якога тут яшчэ не было за маёй памяццю, які не можа не ўзрушваць i не хваляваць.