Вінцэсь Мудроў - Гісторыя аднаго злачынства

— Што, Ваня, душа з Богам размаўляе? — гукнулі з натоўпу, і Ваня ікнуў другім разам, адчайна страсянуўшы плечукамі.

Убіўшыся ў аўтобус, Іван заняў месца ля прачыненага вакна, з палёгкаю аддзьмуўся і пільным вокам зірнуў на цётку Авадзіху.

— Во лезуць. І заціснуць, калі хочаш, — казала старая, лезучы па праходзе з двума мяхамі камбікорму.

Авадзіха даводзілася Івану роднаю цёткай: мінулым заездам ён сьцягнуў у сваячкі тры літры самаробнага віна і цяпер хваляваўся, ня ведаючы, што скажа на гэта Авадзіха. Але старая, нічога такога не сказаўшы, плюхнулася поруч, задаволена ўскудлаціла пляменьніку чупрыну, і той, чарговым разам аддзьмуўшыся, зірнуў у вакно.

Каля аўтобуса стаялі тыя, каму не хапіла білетаў. Перад Іванавым носам варушыліся потныя патыліцы, бліскалі на сонцы плехі, матляліся на ветры ражкі капронавых хустак, і над усім гэтым людзкім шматгалоўем лунаў, драпежна разявіўшы ляпу, блакітнавокі сіямскі кот.

— Разарваць можа, — крыкнуў Іван бялявай дзяўчыне, якая трымала ката на ўзьнятых руках, пасьля чаго кот разьюшана сыкнуў, а дзяўчына, праціснуўшыся бліжэй да аўтобуса, кволым голасам пралепятала:

— Калі ласка, перадайце Маркіза маме.

«Якой маме?» — хацеў спытацца Іван, ды ў гэты момант кот сігануў у вакно і, правёўшы хвастом па Іванавым носе, зьнік пад сядзеньнем.

— Во халера! — выгукнуў Іван і нечакана зноў ікнуў, уражаны страшэнным лямантам за сьпінай.

— Ай! Ай! Хто гэта там лезе?! — немым голасам крычала завуч Бычкоўскай васьмігодкі Марковіч. Антаніна Пятроўна пашнарыла рукой пад сядзеньнем, схапіла «сіямца» за шкірку, і кот, пакінуўшы чырвоны пісяг на носе бібліятэкаркі Забаронькі, узьбіўся на голаў нейкаму падпітаму дзядзьку.

— А людцы мае добрыя, а што ж гэта робіцца? — залямантавала старая Авадзіха, калі падпіты дзядзька, ня сьцяміўшы, што да чаго, брыкнуў нагой цётчынага заця, разамлелага мэханізатара Бадунова. Бадуноў не застаўся ў даўгу: заехаў крыўдзіцелю ў лоб, але на гэтым усё і скончылася. Дэбашыраў разьнялі, расьцягнулі ў розныя бакі.

— Паскуда. Увесь нос абдзёр, — усхліпнула за Іванавай сьпінай Ніна Забаронька.

— Духамі прыпячы, — прараіла бібліятэкарцы завуч Марковіч. Крутнуўшы галавой, Антаніна Пятроўна керханула і голасам рэвалюцыйнай камісаршы запыталася:

— Таварышы, чый гэта кот?

Завішчэла сьвінчо ў торбе, Ніна Забаронька шморгнула носам, а дзябёлая кабета, што выцірала абрыўкамі «Ленінградзкай праўды» запыленае сядзеньне, коратка прамовіла:

— Мой!

— Кацька... Зь Ленінграду... — прашаптала за Іванавай сьпінай Ніна Забаронька. — Летась з мужыком разьвялася.

Іван наструніў слых, мерачыся пачуць яшчэ тое—сёе, але ў гэты момант загуў матор і аўтобус паехаў.

— А далібог, пашалелі гэтыя курортнікі. З катамі ў аўтобус лезуць, — гукнула Авадзіха і словы гэтыя былі апошнія, якія пачуў Іван. Празь імгненьне ён ужо спаў, паклаўшы голаў на нікеляванае біла сядзеньня.

За чыгуначным пераездам аўтобус зварочвае з шашы, нейкі час едзе па асфальце, а даехаўшы да пахілага шчыта з надпісам «Калгас «Шлях камунізму», страсянаецца на выбоінах усімі сваімі бляхамі і жалезкамі. Іван стукаецца лобам у нікеляванае біла, асавела паводзіць вачыма і неўзабаве зноў засынае, тулячыся вухам да цётчынага плечука.

— Во як у чужыць людзях. І галава не трымаецца, — мармыча Авадзіха і, каб пляменьніку ямчэй было спаць, хіліць плячук долу.

Ваня Бянькоў нарадзіўся на станцыі Назарбай Цалінаградзкай вобласьці. Увесну пяцьдзесят чацьвертага маці ягоная, Ларыса Пятроўна, пазычыўшы сто рублёў у суседкі, набыла фанэрную валізу і ад'ехала на асваеньне цаліннай і абложнай зямлі.

На цаліне Ларыса Бянькова спачатку завашывела, потым зацяжарала і ў лютым наступнага году, на восьмым месяцы цяжарнасьці, падалася дадому, зь вялікай цяжкасьцю ўбіўшыся ў таварна—пасажырскі цягнік.

Дзесьці пад Акмолінскам Ларысе стала блага, яе зьнялі зь цягніка, занесьлі на станцыю, і там, у дзяжурным пакоі чыгуначнай станцыі Назарбай, Іван і зьявіўся на сьвет, прывітаўшы залівістым енкам бяскрайні цалінны абшар.

Бацьку свайго Іван бачыў толькі на фотаздымку — маленькім, пацьмянелым ад часу здымку, які і дагэтуль вісіць над матчыным ложкам і на якім калі і можна што ўгледзець, дык гэта тое, што бацька быў вусатым.

Маці наагул любіла вусатых мужыкоў. Вунь і дзядзька Коля, кватарант іхны, таксама вусы насіў. Добры быў дзядзька. Дзьве зімы ў іх кватараваў, аж пакуль маці яго ня выгнала. Даведалася, што кватарант жонку з двума сынамі кінуў і ад алімэнтаў хаваўся. Зьехаў дзядзька Коля, нават валізу не прыхапіўшы. А ў валізе «Памятка дэсантніку» ляжала. Маленькая такая кніжачка. На вокладцы нумар напісаны і грыф адпаведны: «За пределы части не выносить!» Памятку тую Іван прачытаў разоў мо дваццаць і так захварэў на парашутызм, што з хаты ўсе прасьціны павыносіў. Парашуты зь іх майстраваў: да ражкоў аборкі прывязваў ды скакаў з суседзкай пуні. Вышыня было, вядома, непаважная... нейкіх пару мэтраў. Але аднаго разу давялося Івану зьдзейсьніць скачок, перад якім самлеў бы і сапраўдны парашутыст—выпрабавальнік, пагатоў скакаць давялося не з парашутам, а з падзертым парасонам. Пад'юдзілі яго на гэта ленінградзкія хлопцы, якія ў вёсцы гасьцявалі. Яны і парасон далі...