Вінцэсь Мудроў - Гісторыя аднаго злачынства

— Колюцца... дурні гэтыя.

— Ну што, абрыдла слухаць? — пытаецца вэтэран, на што заля адказвае дружным «Не—а!», а Лерка, глытаючы сьлёзы, гугнявіць: — Зараз... Рыжая ўскочыць.

У залі аціхае водгульле, і выдатніца Людка Беглік, ускочыўшы з крэсла і страсянуўшы капою рудых валасоў, завучана прамаўляе:

— Іван Пятровіч, раскажыце, калі ласка, пра які—небудзь баявы эпізод.

Зірнуўшы на столь, Іван Пятровіч апавядае вучням пра начны бой у раёне Касторнай, у якім ён зьнішчыў трыццаць гітлераўцаў, і Лера з Машай, пераглянуўшыся, захоплена б’юць у ладкі. Мінулым разам, згадваючы той эпізод, Іван Пятровіч казаў пра дваццаць зьнішчаных немцаў: страты ворага растуць, і гэта ня можа ня радаваць.

На сцэну ўзьнімаюцца першаклясьніца зь першаклясьнікам. Дзяўчынка ўручае вэтэрану кветкі, хлапчына – тоўстую кнігу, і ўсьлед за імі на сцэну ідуць удзельнікі літмантажу. Хвіліну ўдзельнікі бегаюць па сцэне: сьцягваюць долу моўніцу, расстаўляюць крэслы; нарэшце, дзяўчаты, дапамагаючы адна адной, узлазяць на крэслы, а хлопцы становяцца паўколам.

— Каб ня грымнуцца, — заўважае Лерка, якой выпала крэсла хісткае і рассохлае. Лерка хітаецца, махае рукамі, а канчаткова згубіўшы раўнавагу, хапаецца за першае, што трапляе пад руку: за Лёшкавы кудлы.

— Адчапіся, падла! — рыкае Тозік, і ў гэты момант з—за кулісаў далятае пагрозьлівы вокліч Арыны Радзівонаўны:

— Алехнік! Стань роўна!

Літмантаж, як заўсёды, пачынае Людка Беглік. Выдатніца пранізьлівым голасам чытае «Рэквіем» Раждзественскага, потым свой уласны верш, потым яшчэ нейкую нісянеціну і, пасьля словаў: «Утверждать на земле коммунизм!», якія Людка дэклямуе з асаблівым натхненьнем, усе сьпяваюць «Марш коммунистических бригад».

— Бу—дет лю—дям сча—астье, сча—стье на ве—ка—а... – цягнуць Маша зь Лераю, кідаючы позіркі то на рухавы Людчын нос, то на Арыну Радзівонаўну, якая дырыгуе хорам з—за кулісаў. Людчын нос торгаецца ў такт песьні, і сяброўкі з тае праявы душацца ад сьмеху. Пасьля трэцяга куплету сьпяваць ужо няма сілы і Лерка, каб зусім не разрагатацца, прыкусвае зубамі палец.

І вось марш прасьпяваны, нехта з хлопцаў чхае, і заля зноў скаланаецца ад суворага голасу выдатніцы:

— Они сегодня думают о том, чтобы людей побольше уничтожить...

— А мы... за домом... строим новый дом... и те дома... хотим ещё умножить! — гукае Маша, а яе сяброўка, глынуўшы паветра, голасам ня менш суворым, чым у выдатніцы, падхоплівае:

— Они готовят новую войну, и бомбой атомной грозят народам... — Лерцы карціць выдаць усю фразу; словы ўжо гатовыя сарвацца зь языка, але яна свойчас спыняецца і штурхае Лёшку Тозіка.

— Тозік, чуеш, твае чарга! — шапоча з—за кулісаў Арына Радзівонаўна.

— А мы... растём... – падказвае Лерка, але Лёшка маўчыць, сапе ў дзьве дзіркі ды тупа пазірае на падлогу.

Заля аціхае. Першаклясьнікі паўскаквалі зь месцаў, умольна глядзяць на сцэну, удзельнікі літмантажу разам анямелі, нават убелены сівізной вэтэран падняўся на ногі і з хваляваньнем перакідвае з рукі на руку падораную вучнямі кнігу, але Лёшка маўчыць, і Арына Радзівонаўна, знэрваваная такім маўчаньнем, з роспаччу ў голасе выкрыквае:

— А мы... растём спокойно в вышину, под нашим мирным, светлым небосводом!

Выгукнуўшы гэта, клясная пераводзіць дых і ледзь чутна дадае:

— Звар’яцець можна!

Пасьля задухі, што панавала ў школьнай залі, паветра здаецца салодкім, і ад тае слодычы сэрца робіцца бязважкім, і зьлёгку кружыцца галава. Ад ранішняга лядку няма і сьледу – пад нагамі хлюпае слата, імжа казыча шчокі, а ў засені згалелых таполяў пахне вільгацьцю і прэлым лісьцем.

Сёстры спыняюцца пад дрэвам, з насалодаю ўдыхаюць паветра.

— А што такое «фонд міру»? — пытаецца Люська, засяроджана калупнуўшы ў носе.

— Палец зломіш, — абзываецца Маша і чухае за вухам, разважаючы – дзе гэта Люська пачула такое, а згадаўшы дзядзьку ў лямцовых бурках, з усьмешкай прамаўляе:

— Разумееш, у капіталістычных краінах ёсьць людзі, якім няма чаго есьці, — Маша цытуе па памяці словы Арыны Радзівонаўны пра дапамогу амэрыканскім абяздоленым, але Люська перабівае:

— А чаму ж яны дзеду Базылю не дапамагаюць?

— Дзед жа не ў Нью—Ёрку жыве, — ужо без ранейшай усьмешкі кажа Маша, прыкусвае губу і, махнуўшы рукой, шыбуе па ходніку.

... Учора ўвечары ізноў давялося пісаць лісты. У міністэрства шляхоў зносін і ў абкам прафсаюзаў. Дзед Базыль ужо і асадку трымаць ня можа – вось і даводзіцца ёй, Машы, да незнаёмых дзядзькоў ды цётак зьвяртацца, каб яны дзеду Базылю даваенны стаж залічылі ды пэнсію дабавілі. Дзед жа яшчэ да вайны памочнікам машыніста працаваў – спачатку вадзіў таварнякі, а перад вайной яго, маладога стаханаўца, на пасажырскі пасадзілі. Якраз тады Ленінград—Марыюпаль па новай дарозе пусьцілі. Дзед Базыль ня першы год лісты піша, просячы пэнсію дабавіць, але дзядзькі—цёткі выпіску з працоўнай кніжкі патрабуюць, ці сьведкаў якіх, зь якімі разам паравоз вадзіў. Але дзе іх возьмеш? Працоўная кніжка, разам з астатнімі дакумэнтамі, у сорак першым годзе згарэла, сьведкаў на вайне пазабівала, ды і сама чыгунка – Полацак – Пскоў, — па якой ён цягнікі вадзіў, толькі на старых мапах засталася; немцы з партызанамі яе так разьдзяўблі, што потым і аднаўляць не ўзяліся.