Вінцэсь Мудроў: Ператвораныя ў попел

... Сябрук сьцярожка апусьціў гуказдымальнік, шапятнуў францускае імя Мішэл і ў нетрах радыёльных брынкнула гітарная струна. Я слухаў шчымлівую мэлёдыю з глыбокім перакананьнем, што сябар нешта пераблытаў, паставіў ня тую кружэлку. Зьверападобныя істоты, якіх паказвалі «ў кіне», папросту не маглі сьпяваць такія песьні. «Мі-і-шэл, ма бэл», — гучала з дынаміку, і нейкая цёплая хваля падымалася ў грудзёх, і мне карцела некуды бегчы, і здавалася, што песьня гэтая заўсёды жыла ўва мне ды толькі цяпер набыла голас.

Праз шмат гадоў давялося пабачыць адзін польскі фільм, героі якога, хлопцы 60-х, таксама слухалі Beatles. Слухалі ў поўным ачмурэньні, утаропіўшы вочы на пакарабачаную «самастрэльную» кружэлку. У тых паляках я пазнаў сябе, і цёплая хваля ізноў паднялася ў грудзёх, і я парадаваўся за сучасную моладзь, якой ніхто ня крапае на мазгі і якая, хаця і зрэдку, слухае «куміраў заходняй эстрады» і іх неўміручую Mishelle.

У траўні 1968-га прысьпеў студэнцкі бунт у Сарбоне. Я не прапускаў аніводнага выпуску тэлевізійных навінаў, кожны раз набываў у шапіку тузін газэтаў і, зразумела, сымпатыі мае былі на баку парыскіх студэнтаў. Пры гэтым душу кроіла шчымлівая крыўда. Француская моладзь дзень да ночы слухала Beatles, насіла даўгія валасы і джынсы, чытала немаведама што і ўсё адно бунтавала, а ў нашым Наваполацку дзень да ночы слухалі «Ладу» ў выкананьні Вадзіма Мулермана, у цырульнях замаўлялі «кароткую стрыжку з праборам», насілі клёшы з трыма гузікамі на поясе, чыталі кніжонкі сэрыі «Подзьвіг» (літаратурны дадатак да часопіса «Сельская молодёжь») і пры гэтым ніхто й ня думаў выбівацца да цывілізацыі.

У сёмай клясе ў мяне зьявіліся два надзейных сябры: Валер Шлыкаў ды Анатоль Рыбікаў. Вучыліся мы ў адной школе (з Валерам нават у адной клясе), разам рыхтавалі ўрокі, разам швэндаліся па горадзе і, урэшце, тройца нашая разгарнула ў сьценах роднай агульнаадукацыйнай СШ №2 змаганьне за высокія ідэалы біт-музыкі. Пачалося яно ўвосень 1969-га акцыямі, якія мы называлі «сядзячымі страйкамі». Пісалі крэйдай на седале разламанага крэсла лёзунг «Hand off from Beatles!», сядалі, пад час вялікай пярэрвы, на лесьвічным маршы і гучна білі ў ладкі. Ляпнем дзевяць разоў у пэўным рытме: /— ... ——/, а потым гарлаем: «Эгэй!» Спынялі акцыю ў трох выпадках: 1) калі на лесьвіцы зьяўляўся дырэктар школы Абрам Залманавіч Герцыковіч, 2) настаўнік фізыкі й астраноміі Яўген Міхайлавіч Крылоў, 3) настаўніца матэматыкі Марыя Трыфанаўна Любамудрава. Дырэктару мы падпарадкоўваліся па рангу, а згаданых настаўнікаў проста паважалі.

Пачыналі акцыю ўтрох, а неўзабаве на прыступкі гамузам прысаджваліся вучні малодшых клясаў. Адзін зь іх, па прозьвішчы Полазаў, наагул хадзіў за намі як на павадку і мы даручалі яму трымаць «лёзунг». На лесьвіцы кожнага разу ўтвараўся затор: дзяўчыны-дзесяціклясьніцы з пагардаю праз нас пераступалі, кранаючыся спадніцамі нашых вушэй, пераступалі й маладыя настаўніцы, а адна зь іх, «англічанка» па прозьвішчы Талкушкіна, пры гэтым узрушана мармытала: «Ужас, это просто ужас!» Невядома, колькі б доўжыліся «акцыі», але пэўнага дня мяне адклікала ўбок клясная кіраўнічка і паведаміла: «Вы сядзіце на прыступках дзеля таго, каб зазіраць дзяўчынкам пад спадніцы». Я, вядома ж, сумеўся, стаў апраўдвацца – маўляў, пад спадніцамі, апроч трусоў, няма нічога цікавага, аднак «сядзячыя страйкі» пад лёзунгам «Hand off from Beatles!» былі спыненыя і мы перайшлі да іншых формаў пратэсту.

Згадваючы нашыя выбрыкі, кожнага разу хітаю галавой і ў думках прамаўляю: «бедныя настаўнікі, колькі мы вам крыві папсавалі!» Аднак і мне, разам зь сябрамі, давялося паскакаць драздом па даху, прычым у літаральным сэнсе гэтых словаў. А ўсё з-за даўгіх валасоў. Прыйдзем з Валерам у школу, зачэшам патлы за вушы, канцы піхнем за каўнер; шыбуем па калідоры, увабраўшы галовы ў плечы, і раптам дырэктаравы голас: «Шлыкаў з Мудровым! Да заняткаў не дапускаю!» Скрывелімся, пасунем да выхаду, дэманструючы, што сабраліся у цырульню, — а як толькі дырэктар адвернецца, прасьлізгваем, за ягонай сьпінай, у клясу. Урэшце на ўваходзе сталі выстаўляць настаўніцкі пікет, каб не пускаць нас на заняткі. Але мы й тут знайшлі выйсьце: сталі залазіць у школу па супрацьпажарнай лесьвіцы. Узьлезем на дах, прабяжымся між антэнаў ды комінаў – і нырцуем у люк. Лазілі так цягам месяцу, а то й болей — аж пакуль у школу не прыехала нейкая праверка. Лесьвіца ішла акурат пад вокнамі настаўніцкай – правяральцы нас угледзелі і кінуліся пераймаць. Сталі ціхенька ля драбінаў, што вялі на паддашкавы люк, а Рыбікаў, які спускаўся першым, ня ўгледзеў – і скочыў некаму на галаву. На доле лямант, гармідар. Мы з Шлыкавым нічога не зразумелі, перапудзіліся: борзда спусьціліся на зямлю, злавілі нейкага малалетку і загадалі выведаць — што там надарылася, і наагул – якая апэратыўная абстаноўка ў школе. Апэратыўная абстаноўка была складанаю і мы, урэшце рэшт, вымушаныя былі разьвітацца з кудламі. Абкарналіся «пад нуль», і ня толькі наша тройца, але, на знак салідарнасьці, і яшчэ некалькі чалавек, а адзін хлопец з паралельнай клясы па прозьвішчы Вазерскі нават пагаліў галаву. Наступнага дня ў клясу завітаў дырэктар школы і, перш чым сказаць слова, цяжка ўздыхнуў. «Мне толькі што званілі з гарадзкога камітэту партыі... – у гэтым месцы дырэктар зрабіў паўзу, чакаючы, што твары нашыя прасякнуцца законнай трывогаю і, не дачакаўшыся, працягваў, – пыталіся, ці ня з нашай гэта школы выйшла шайка брытагаловых?» Запанавала ціша, якую парушыў Валера Шлыкаў: «Дык вам не дагадзіць... Даўгія валасы насілі – дрэнна, пастрыгліся на лысага – ізноў дрэнна...» Дырэктар пасьля таго пацёр лоб і моўчкі махнуў рукою.