5 лістапада 1967 году – тым часам, калі ўсё прагрэсіўнае чалавецтва рыхтавалася сустрэць 50-я ўгодкі савецкай улады, я ляжаў у больніцы (хварэў на жаўтуху) і, змагаючыся з хваравітай млосьцю, ад ранку да ночы круціў ручку настройкі маленькага двухдыяпазонавага радыёпрыймача. На сярэдніх хвалях гучалі рэвалюцыйныя маршы, грымелі працоўныя рапарты на казаскай мове, сьпяваў хор матросаў з опэры Вано Мурадэлі «Кастрычнік», а на самым краі сярэдніх хваляў надрыўна гула глушылка, пакрываючы нечыя варожыя галасы. Колькі разоў я настройваўся на «варожую» хвалю, спрабуючы высьветліць – каго глушаць, і пасьля таго, як радыёцыркулярка на хвілю перапыніла пілаваньне, да вушэй маіх даляцелі наступныя словы: «Альбанцы з кітайцамі тройчы, па-братэрску, абняліся і скіравалі позіркі на партрэт вялікага стырнавога...»
Жанчына-дыктарка пачала апавядаць пра вялікага стырнавога Мао Цзэдуна, а сэрца маё парывіста грукнула і, не раўнуючы, як у булгакаўскага Берліёза, некуды правалілася. Я пачуў голас Альбаніі – далёкай, дагэтуль нязнанай краіны, і душу маю працяла нейкае чарадзейнае сьвятло. Я заплюшчыў вочы і ўбачыў галавакружнай вышыні перавалы, убачыў горныя ланцугі, што, як бурлівае мора, перакочваліся, насоўваліся адно на другое, і адчуў водар восеньскіх ружаў, які, аднак, неўзабаве выпетрыўся, саступіўшы месца агіднаму паху хлёркі, што панаваў у нашай інфэкцыйнай палаце.
Праз шмат гадоў адзін мой знаёмы паэт, пачуўшы аповед пра Альбанію, пачухаў удумлівы лоб і патлумачыў маё захапленьне з дапамогаю ўсё той жа тэорыі перасяленьня душаў. Маўляў, мой далёкі продак жыў на Балканах, бачыў высозныя горы, дыхаў водарам ружаў і магнолій, а потым усё гэта, праз генэтычную памяць, перадалося мне, Вінцэсю Мудрову. Я, прызнацца, такім тлумачэньнем застаўся задаволены, і мы з паэтам кульнулі чарку, памянуўшы майго балканскага продка.
Генэза і сама прырода чалавечых захапленьняў – загадка прыроды. Але ў дадзеным выпадку ўсё тлумачыцца вельмі проста: у дзяцінстве я, відаць, штосьці чуў пра Альбанію, магчыма, тая ж Зэльма Адольфаўна чытала мне альбанскія казкі, і празь дзесяцігодзьдзе назва далёкай краіны загадкавай Атлянтыдай узьнялася зь цемрыва сьвядомасьці.
У працяг тэмы заўважу: выяўляць цікаўнасьць да чужых краёў наагул ня шкодна, а часам бывае нават карысна. Адзін мой знаёмы зацікавіўся Фіншчынай, пачаў вывучаць фінскую мову, а праз колькі гадоў перабраўся ў Гэльсынкі, дзе атрымаў пасаду ў мясцовым унівэрсытэце. Ну, зь Фіншчынай усё зразумела: эўрапейская краіна, адметная культура, высокі жыцьцёвы ўзровень насельніцтва. Іншая рэч – Альбанія: краіна глухая, малавядомая, кіраўніцтва якой, да таго ж, варагавала з Масквой і сябравала з Пэкінам. Ці трэба казаць, што ў 1967 годзе, калі я ёю захапіўся, захапленьне такое выглядала як палітычна небясьпечнае дзівацтва.
Ачуняўшы ад жаўтухі, я адразу ж выправіўся ў бібліятэку, зашыўся ў кут і стаў перапісваць у агульны сшытак артыкулы з энцыкляпэдыяў і даведнікаў, якія тычыліся Краіны горных арлоў. Карціна вымалёўвалася амаль сюррэалістычная: на дварэ 1967 год, народ шчыльна згуртаваны вакол роднай Камуністычнай партыі, а ў наваполацкай гарадзкой бібліятэцы сядзіць піянэр Віця і перапісвае з энцыкляпэдыяў сталінскай пары жыцьцяпіс Энвэра Ходжы – раскольніка камуністычнага руху, які разам з кітайскімі лідэрамі плявузгаў на партыю Леніна, яе ЦК і асабіста на таварыша Брэжнева, Ну і, вядома, на язык міжволі просіцца калямбур: піянэрскае захапленьне Віці Мудрова не магло не зацікавіць асабіста. Цяжка сказаць, калі я патрапіў у андропаўскія праскрыпцыі, але ўвосень 74-га, падчас чарговага выкліку ў славуты Камітэт, баец нябачнага фронту цікавіўся маім альбанафільствам. А яшчэ раней, у 1969-м, мною, на глебе пахвалёнай альбаншчыны, зацікавіўся яшчэ адзін чалавек – Уладзя Арлоў, сёньняшні знакаміты пісьменьнік, зь якім мы вучыліся ў адной школе. Аднойчы на школьным калідоры хтосьці з аднаклясьнікаў тыцнуў яму пад скабы і змоўніцкім голасам паведаміў: «Вунь той, валасаты, Альбаніяй цікавіцца», — і кіўнуў у мой бок. Неўзабаве мы з Арловым пазнаёміліся, потым пасябравалі, і сяброўства нашае доўжыцца да гэтай пары.
Хтосьці зь вялікіх – здаецца, Мантэнь, — выдаў дарэшты простую, і разам з тым геніяльную сэнтэнцыю пра тое, што ў маладосьці мы пазіраем наперад, у будучыню, а ў старасьці азіраемся назад, спрабуючы ўгледзець у мроіве пражытых гадоў штосьці дагэтуль неспазнанае. І хаця слова «старасьць» непрыемна казыча слых і выклікае нутраны пратэст нават у людзей што ні на ёсьць сталага веку, экстрапалюючы згаданую сэнтэнцыю на ўласную асобу, лішні раз пераконваешся ў яе слушнасьці.
Читать дальше