Вінцэсь Мудроў: Ператвораныя ў попел

... Мэдсястра Кетрын памерла падчас родаў, і я з уздыхам паклаў кніжку ў торбу; жаўнер пакінуў храпсьці і з воклічам “Ой, бля-а” зьвесіў долу сьмярдзючыя ногі; правадніца прабегла па вагоне, шматкроць прагарлаўшы “Здавайце пасьцелі!” і ў гэты зорны міг цягнік тузануўся, матлянуўся на стрэлках і запаволіў хаду. Цягнік набліжаўся да станцыі Віцебск, а душа мая, тузануўшыся пад дыхніцай, пачала ад той хвілі няўмольна набліжацца да сваёй галоўнай станцыі, на якой даўно ўжо не затрымліваліся душы тутэйшых людзей і якая насіла грувасткую назву Беларушчына.

Доўгія чатыры месяцы я жыў пад уражаньнем гэмінгуэеўскай прозы. Мне праглася пабачыць далёкія краіны, мне карцела, па прыкладу старога Сант’яга, лавіць тунцоў і марлінаў, сядзець у парыскай кавярні “Сэлект” і піць кактэйль “Джэк роз”, ляжаць у цені жаралістага баабаба і неадрыўна глядзець на белую шапку Кіліманджара. І вось у траўні мой сябар Толік Рыбікаў папрасіў дапамагчы вынесьці з падвалу ягонага дому рознае ламачча ды непатрэбны хломазд. Хломазд мы вынесьлі, звалілі ў кучу і сталі чакаць сьмецьцявозу. Каб заняць нечым рукі, а разам зь імі і вочы, я ўзяў з кучы прапахлую падвальнай цьвільлю хрэстаматыю па беларускай літаратуры. Разгарнуў яе з пачуцьцём агіды і зьдзіўленьня: у школе, нібыта, беларускую літаратуру вывучаў, а вось хрэстаматыю бачыў упершыню. Прыкрыўшы даланёю позех, прачытаў вершык Адама Гурыновіча, пазяхнуў яшчэ раз і тут вока зачапілася за эпіграф: “De la musique avant toute chose”. Верш быў бяз назвы і нагадваў Тараса Шаўчэнку. “Па-над белым пухам вішняў, быццам сіні аганёк...” Вочы прабегліся па вершаваных радках, прымружыліся. Я прачытаў верш паўшэптам і адразу ж запомніў на памяць. Тут жа, у хрэстаматыі, былі “Вечар на захадзе ў попеле тушыць...”, “Добрай ночы, зара-зараніца!”, “Прывет табе, жыцьцё на волі!” і, нарэшце, “Зорка Вэнэра ўзышла...” Максімавы вершы папросту ашаламілі. Я іх чытаў, потым перачытваў; яны гучалі ўва мне, заглушаючы ўсе навакольныя зыкі: сыгналы сьмецьцявозкі, гаману цётак ля пад’езду, бразгат вёдраў і сябруковы вокліч: “Ну што ты там, цягні сьмецьце!” Мяне апанавала Беларусь. Не, ня тая Беларусь, дзе я нарадзіўся і жыў, а дзіўны край русалак і лесуноў, зьмяіных цароў і вадзянікоў, залатых агнёў і сініх валошак. Мяне апанаваў той край, дзе жылі Максім і Вэраніка, дзе тнулі ў неба вежы касьцёла сьвятой Ганны і зіхцелі лятарні, дзе лёталі важкія хрушчы й зялёныя мушкі, дзе кувала зязюля і зьвінелі бомы, лёгкімі хмаркамі наплываў вечар і над зямлёю, працінаючы сэрцы закаханых вострымі дзідамі промняў, узыходзіла зорка Вэнэра. Кругагляд маёй душы, у якім не хапала аднаго сэгмэнту, набыў завершаную форму.

Што гэта было? Выпадковы ідэал маладосьці? Форма пратэсту супроць ідыятызму жыцьця? Спроба прарыву з замкнёнай прасторы ў бязьмежжа віртуальнага сьвету, умоўна названага Беларусьсю? Цяжка сказаць, але вось ужо дваццаць сем гадоў я цялёпкаюся на нябачнай мяжы паміж рэалам і віртуалам, захраснуўшы там намёртва, не прыдбаўшы нічога, апроч хваробаў, адчуваючы розумам, што ніякай Беларусі няма, што гэта прыдумка паэтаў і летуценьнікаў — няшчасных людзей, што скончылі жыцьцё на чужыне, на сьляпучым калымскім сьнезе, у цямноцьці варкуцінскіх капальняў і ў Курапатах. І ўсё адно, у хвіліны горкіх жаляў, пачуўшы назолую фразу: “На што ты паклаў сваё жыцьцё?” альбо пастаяўшы ў чарзе з мужыкамі і бабамі, якіх ці то жартам, ці то па злой гіроніі называюць беларускім народам, я дастаю з кніжнай паліцы куплены ў траўні 1971 году дзьвюхтомнік і сьцярожка разгортваю першы том. Ён заўсёды разгортваецца на трыццатай старонцы і ўваччу мільгцяць да болю знаёмыя радкі: “Сонца ціха скацілася з горкі, месяц белы, заплаканы сьвеціць...” І сэрца кожнага разу поўніцца ці то сумам, ці то ціхай радасьцю. І кожны раз з душэўнай палёгкай уяўляеш, што ты не самотны, што ёсьць сотні, а мо’ й тысячы гэткіх жа летуценьнікаў, якіх таксама грэе сонца Максімавай паэзіі.

У 1971 годзе мы зь сябрамі разьвіталіся са школай і разьвітаньне прайшло пад грукат жалезнай бочкі. Увечары 22 чэрвеня расьпісалі «на памяць» цокаль школьнага будынку лёзунгамі кшталту «Long live Beatles!», а раніцою наступнага дня ўсіх выпускнікоў сабралі ў актавай залі і дырэктар школы падупалым голасам паведаміў, што учора ўвесь савецкі народ з болем у сэрцы адзначыў трыццатую гадавіну нападу гітлераўскай Нямеччыны на Савецкі Саюз, а тым часам Мудроў, Шлыкаў і Рыбікаў па-свойму адзначылі гэтую дату, размаляваўшы школу нэафашыстоўскімі заклікамі. Дырэктар паведаміў таксама, што калі мы сёньня ж не пабелім цокаль, дык атэстатаў не атрымаем. Вось і давялося ісьці на будоўлю, браць там бочку, вапну, яшчэ нейкую халеру і майстраваць з пакульля дыхтоўныя квачы. Цокаль мы пабялілі як мае быць і Абрам Залманавіч, ці не ўпершыню за апошнія два гады, застаўся задаволены з нашай працы.