Ігар Бабкоў - Адам Клакоцкі і ягоныя цені

Прысьвячаецца Сяргею К.

Ягоная сьмерць не была раптоўнай: пра такі паварот падзеяў шмат хто здагадваўся ад самага пачатку. Але ён расьцягнуў свой кубак цыкуты на дзесяцігодзьдзі, разбаўляючы яго танным чырвоным віном, ромам, гарэлкай, півам ды іншымі напоямі... Я не пайшоў на ягонае пахаваньне: я быў хворы — альбо сказаў, што быў хворы... Па шчырасьці, я проста не хацеў бачыць, як яго апускаюць у зямлю: мне дасюль цяжка пагадзіцца, што яго больш няма з намі. Мая адсутнасьць на пахаваньні дазволіла мне ня верыць у ягоную сьмерць, ці, больш дакладна, паводзіць сябе так, як быццам ён нікуды й не сыходзіў...

Я часьцяком раблю яго героем сваіх тэкстаў... укладаю ў ягоныя вусны філязафічныя развагі, асабістыя прызнаньні ці нават простыя, звычайныя словы. Ён наўрад ці на гэта пакрыўдзіўся б пры жыцьці, а ўжо пасьля сьмерці... Спадзяюся, што тое мейсца, адкуль ён цяпер глядзіць на нас, яму спадабалася...

Ягоны твар, скрыўлены саркастычнай усьмешкай, дасюль зьяўляецца мне на менскіх вулках, нібы здань. Я нават не абарочваюся... У моманты рэдкіх успамінаў ён заходзіць і ў маю сьвядомасьць — гэтак жа ўпэўнена, як калісьці ў піўнуху — пацясьняючы ўсіх «несьмяротных», гётэў з кафкамі і джойсаў з вальтэрамі... Ведаю, што ён не дачакаецца запрашэньня ў манаграфію, дый што б ён там рабіў, на тых мёртвых старонках... Цалкам магчыма, што яны нагадалі б яму адмысловае пекла, прызначанае для філёзафаў-манаграфістаў... Напэўна, на скраі маёй душы засталася нейкая нітка, што ўсё яшчэ лучыць мяне зь ім... па якой ён перадае нешта істотнае... Яшчэ крыху — і яна зьнікне, таму я мушу ўсё гэта... Ведаю, што запозна... Яшчэ два па сто каньяку... Так, глёрыю і аловак, калі ласка...

* * *

Першая палова ягонага жыцьця настолькі звычайная, што ўтрымалася ў маёй памяці толькі ў самых агульных рысах: я ня памятаю ані назвы вёскі, у якой ён нарадзіўся, ані падрабязнасьцяў ягонага дзяцінства. Зрэшты, гэта ніколі не было тэмай нашых бясконцых дыялёгаў. Ён нарадзіўся недзе на Магілёўшчыне, ягонае другое нараджэньне адбылося значна пазьней і, наколькі я магу меркаваць, у Менску. Пасьля звычайнай вясковай школы і спаўненьня грамадзянскага абавязку ва ўзброеных сілах былой імпэрыі ён застаўся служыць далей прапаршчыкам: гэта забясьпечыла яму адносна бязьбеднае існаваньне... У параўнаньні з усходнебеларускай вясковай нішчымніцай яно, напэўна, здавалася раем... У якім ён за тры гады так занудзіўся, што вымушаны быў прачнуцца (нарадзіцца) яшчэ раз, гэтым разам на аддзяленьні філязофіі нашага слаўнага Ўнівэрсытэта. Там мы й сустрэліся.

* * *

Пра гэтую сустрэчу ходзяць шматлікія легенды. Распавядаюць розныя глупствы пра прыгожага белага лебедзя, нібыта прысьнёнага ім у брудным інтэрнацкім пакойчыку перад сэсіяй, пра нейкія незвычайныя прадчуваньні. Усё было больш проста і звычайна.

Я стаяў на калідоры гістфакаўскага інтэрнату на Сьвярдлова, пасьля сустрэчы новага (1983) году, і спрабаваў ня думаць увогуле. Ён падышоў і запытаўся, ці магу я растлумачыць яму простымі, звычайнымі словамі, тымі, што патрапіліся пад руку, што значыць «трансцэндэнтальнае адзінства апэрцэпцыі». Сакрат, дадаў ён, ня змог бы нікога спакусіць у сваіх Атэнах, калі б ён пісаў так стылістычна бяздарна, як спадар Імануіл, а значыць — тут ён зрабіў глыбокадумную паўзу — і філязофіі магло б не паўстаць, бо калі б ён не спакусіў Плятона... тут паўза была яшчэ даўжэйшая. Я ўжо ня памятаю дакладна, што яму адказаў, але сэнс быў у тым, што: а) Сакрат анічога не пісаў, бо ня ўмеў б) узятыя паасобку такія эмпірычныя факты, як брудны зялёны калідор, прусакі, раскіданае сьмецьце, бутэлькі з-пад шампанскага, прыгожыя дзяўчаты, два ідыёты, якія размаўляюць пра Канта, здольныя сынтэзавацца ў нашай сьвядомасьці ў адзіны і цэльны вобраз савецкага інтэрнату толькі дзякуючы гэтаму самаму буржуазнаму «трансцэдэнтальнаму адзінству апэрцэпцыі».

Проціпастаўленьне «савецкага» і «буржуазнага» ў маім прамаўленьні яму, відавочна, не спадабалася, але нашая палітычная дыскусія была нядоўгай. Рэч у тым, што я ў той час ужо шукаў мудрасьць , і таму, замест хаця б нейкай пэўнасьці, паціху пераставаў разумець сэнс таго, што адбывалася вакол мяне. Я пачуваўся, як актор на сцэне, які раптам пачынае ўсьведамляць, што цьмяна памятае свае словы — і які ўжо здагадваецца, што да пачатку другога акту ён іх пэўна забудзе .