Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

3

Удзень было сонечна, цёпла, а вось цяпер, увечар, закрапаў дождж, папоўз ці то зверху, ці то з нізін холад — канчаўся верасень, дык восень брала сваё, змушаючы адкрасаваць i апасці тое, што ўвабралася ў сілу за лета, астыць паветра i зямлю, запрашаючы сівер i зябкасць.

Жэня паволі крочыла да Буслоў — упершыню пасля таго, калі ажаніўся Васіль i прывёз у дом Раю. Не заходзіла сюды нават тады, калі памёр стары Бусел i амаль услед за ім далася Бусліха: тыя, працавітыя, заможныя, трохі фанабэрыстыя людзі, не зрабілі ёй вялікага зла, але i вялікай дабрыні не выявілі, лічачы, што яна, сірата, ды яшчэ не з ганаровага роду, не вартая іхняга сына. Праўда, перад смерцю абое нібы адумаліся, перадавалі праз дачку грошы, прасілі дараваць — Жэня ці то адчапнога, ці то падарункаў не ўзяла, але, калі ix хавалі, на могілкі хадзіла.

Жэня ішла адна: рашылі з Косцем не змушаць Юлю ісці сюды супраць яе волі. Няхай падумае, сама разбярэцца, што ў яе на душы i, можа, зойдзе пазней. Яна i так узрушылася сёння, што не пайшла ў клуб, распранулася i легла ў пасцель. Здаецца, нават з павышанай тэмпературай.

У Бусловай хаце трапіла якраз на вячэру. Рая борздзенька падхапілася з-за стала, пачала памагаць распранацца, падала тапачкі, a дзеці, сямікласнік Пятрок, выліты бацька, i пяцікласніца Люся, падобная на маці, сумеліся, паапускалі галовы — яны, змалку пра ўсё ўведаўшы, заўсёды саромеліся яе i Юл i, стараліся не трапляць на вочы.

Буслова хата была вялікая — ажаніўшыся i стаўшы лесніком, Васіль да трохпакаёўкі прыбудаваў яшчэ два прасторныя пакоі i веранду. Жэня ішла ўслед за Раяю па калідоры i пакоях, вельмі не прыглядалася, але міжволі бачыла: на падлозе i на сценах шмат дарагіх дываноў, усюды нямала новай мэблі, люстраў, аж два тэлевізары — малы, мусіць, чорна-белы i вялікі, відаць, каляровы.

Васіль ляжаў у бакавым пакоі на шырокім драўляным ложку, накрыты коўдраю ў бялюткім чахле і, можа, ад гэтай белі сам таксама быў вельмі ж бледны. Яна, які ўжо час не бачыўшы яго нават здалёку, цяпер аж разгубілася: які зблажэлы! Не мужчына, а цень ад яго! Злямчаныя валасы, нібы васковы лоб, запалыя вочы i шчокі, тонкая шыя i белыя, лічы, кастлявыя рукі.

Рая моўчкі падала ёй крэсла, а сама, не сказаўшы i слова, выйшла з пакоя.

— Садзіся,— прамовіў ён зліплымі сухімі i патрэсканымі вуснамі, a калі яна апусцілася зусім непадалёку, квола ўсміхнуўся: — Што — не пазнаць?

— Змяніўся,— шчыра адказала яна, адчуваючы нейкую няёмкасць, што яна цяпер такая папаўнелая, ружавашчокая і, можна сказаць, маладзей сваіх гадоў.

— А дзе Юля? — схмурыўся.— Не захацела прыйсці?

— Можа, i не варта настойваць, каб яна вось так адразу ўзяла i прыйшла сюды...— апускаючы голаў i абцягваючы на круглыя калені ў цёплых панчохах спадніцу, адказала яна.

— Можа,— згадзіўся.— Хоць папрасіць яе дараваць, развітацца хочацца...

— Ты што — некуды пераязджаеш? — нібы нічога не зразумеўшы, запытала яна.

— Думаю пераехаць. За вёску, да бацькі i маці...— ціха прамовіў, i ў яго патухлых, нібы шкляных,вачах нагарнуліся слёзы.

— От выкінь дурное з галавы! — знарочыста сярдзіта сказала Жэня.— I сам трымайся, i сям'ю не мардуй.

— Не, Жэня,— прамовіў, пазіраючы не на яе, a ў столь.— Не жылец ужо я. Пракляты рак стачыў мяне, дык з кожным днём слабею i слабею.— На хвіліну замаўчаў, выцер рукавом белай кашулі скупыя, але адчайныя мужчынскія слёзы.— Думаў: сто гадоў пражыву. Век буду малады, здаровы, дужы. Але не. Знянацку нешта падсекла. I паратунку, душой адчуваю, няма.

— Кажу, выкінь абы-што з галавы,— паўтарыла яна тое, што найперш магла сказаць цяпер.— Пра другое думай. Пра тое, як жыць далей ды каб дзяцей падняць на ногі.

— Цяпер то я ўжо ведаю, як трэба жыць...— уздыхнуў i глыбока ўвабраў ў сябе свой цяжар.— A некалі гарачы, легкадумны i бесталковы быў. Якраз з-за гэтага зламаў табе маладосць. Ты мне падабалася, вабіла, але я, выбачай, не думаў браць цябе замуж. Думаў: пагуляю — i ўсё... Сказала ты мне са слязамі, што зацяжарыла, а я не толькі раззлаваўся. Зненавідзеў цябе, нібы найперш ты ва ўсім вінаватая. Таму i з Раяю ажаніўся лёгка, жыў без турбот. Але ішоў час i штосьці само па сабе пачало лезці ў галаву, грызці душу: не, даражэнькі ветрагон, не цеш сябе, ты не цаца, а падманшчык, двудушнік i мярзотнік! Заліваў няпрошаныя думкі i згрызоты гарэлкаю, бывала, піў ледзь не да смерці, на іншых жанчын кідаўся, звярэў, дзічэў, а лягчэй не было. Наадварот, станавілася ўсё цяжэй i цяжэй. Калі ты выйшла замуж, акрыяла, нават расцвіла, я адчуў: зусім дабіты. Я табе такога не даў бы. Я змучыў бы цябе, як вось змарнаваў жыццё Раі...